Şêx Zayîr Agirî İsyanı'nda

Kafkas Kürtleri yaptıkları çalışmalar ve yayınladıkları eserlerle Kürt düşün dünyası ve kütüphanesine önemli eserler kazandırmışlardır.




Bu çalışmalar gün yüzüne çıktıkça Kürt tarihine ilişkin önemli bilgileri okuyoruz. Kafkas Kürt yazarlardan Elîyê Evdirahman da Kürt tarihinde direniş geleneğinin önemli uğraklarından olan Agirî Direnişi'ni "Şer Li Çiya-Şêx Zayîr" adlı kitabında anatır. Roman olarak yazılan eser, 1926 ve 1932 yılları arasında yürütülen mücadeleyi Şêx Zayîr üzerinden anlatır.
Kitap bir anlamıyla Agirî ayaklanmasının romanı sayılır. Ayaklanmayı farklı bir tarzla edebi olarak göz önüne seren kitapta, direnişin kalbi olan dağların Kürtler için ne kadar önemli olduğu anlatılıyor.

İki savaşçıyı dinler
Dağları tarihten bu yana hep savaş alanı ola gelmiş Kürtler, baskılara karşı direnerek mücadele etmişlerdir. Roman kahramanı Şêx Zayîr, askeri komutan olarak Agirî ayaklanmasında yer alır. Xoybun örgütü, bölgedeki aşiret ileri gelenleri ile ayaklanmanın örgütlülüğünü yapar. Bu mücadele sürecinde Şêx Zayîr'in çalışmaları geniş bir şekilde anlatılır. Yazar, romanı yazmak için birçok yeri gezmiş, Türkiye'den Sovyetler'e giden birçok insanla iletişime geçmiş bunun yanında ayrıca birçok arşivi de taramış. Romanı yazarken Şêx Zayîr ile birlikte hareket eden iki kişi ile buluşarak o döneme ilişkin yaşananları dinler. Bu iki savaşçının anlattıkları ona kitabı bitirme noktasında önemli bir güç verir. Savaşçılardan biri Şêx Zayîr'in amcasının oğlu Şêx Evdilbarîyê Şêx Îsayê Bava diğeri ise Hemîdê Elîyê Silo'dur. Kitabı 15 yılda yazan Evdirahman, çoğu gece sabahlamıştır.

Ailesi de isyana katılır
Şeyh Sait isyanı tüm Kürtleri derinden etkilediği gibi onu da etkilemişti. Bölgede tanınması ve çok sayıda dil bilmesi birtakım devlet yetkililerinin dikkatini çeker. Şêx Zayîr, silah kaçakçılığı yaptığı ihbarları sonucu zor durumda kalınca, ortadan kaybolmaktan başka yol bulamaz. Bu kaybolmadan sonra Şêx Zayîr, Ağrı dağı direnişinde görülür. Şêx Zayîr bu direnişte dört kardeşini yitirir. Sadece kardeşi Şêx Abdurrahman hayatta kalır. Şêx Abdurrahman yaşamının hemen hemen yarısını dağda, cezaevinde ve sürgünde geçirir. Eşi Emine Hanım da isyan sırasında kahramanlıklar gösterir. Emine (Hedê) hanım da dağda yedi yıl kalır. Her ikisinin mezarı Ağrı dağı dibindeki Hesenxan köyü mezarlığındadır.

Roman yarım kalıyor
Kitapta, Xoybun'un çalışmaları ve direniş liderlerinden İhsan Nuri Paşa'dan çok fazla bahsedilmiyor. Romanda bu anlamda bir eksiklik göze batıyor. Oysa Ağrı direnişinin konu edildiği tüm yazılarda Xoybun ve İhsan Nuri Paşa ismi geçmektedir. Ancak yazarın, romanın ikinci bölümünü tamamlayamadan bu dünyadan göçtüğü belirtilebilir. Çünkü yazarın anlattığına göre bu çalışma birinci bölümdür, ikinci bölümde devam edecektir. Birinci bölümde İbrahim Axa'dan (Broyê Heskî Tellî) bahsetmekte. İkinci bölümde bu kişilerden bahsedeceğini vurgulamaktadır.
Şêx Zayîr kimdir?
Şêx Zayîr, 1896 yılında Îdir'ın Karahacılı köyünde dünyaya gelir. Babası Şêx Ömer (Şuro) çok cesur biri olarak Osmanlı Rus savaşında ciddi başarılar elde eder. Şêx Zayîr Rusya'daki akrabalarını sık sık kaçak yollarla ziyaret eder, uzun zamanlar orada kaldıktan sonra tekrar Îdir'a gelir. Rusya'ya gidiş gelişler ona Rusçayı öğrenme şansı verir. İran'a da gidip gelen Şêx Zayîr orada Farsçayı öğrenir. Onun zeki ve yaratıcı yapısı kendisine olan güvenini artırmanın yanında halkının da sempatisini kazanmasını sağlar.

NİHAD GÜLTEKİN


YENİ ÖZGÜR POLİTİKA GAZETESİ

Kaynak: http://www.yeniozgurpolitika.org/index.php?rupel=nuce&id=7604l