Dılxêri Aşireti

Dilxêrî aşireti çoğunluğu “Serhed” bölgesine yerleşmiş küçük bir aşirettir.


Aşiret genel olarak meselelere ve haksızlıklara karşı gelen ve hususen hanımlarına önem veren hamiyet perver (netewperwer), Müslüman Şafîî bir aşiret olarak tanınır.

Dilxêran aşireti ekseriyetle Îran, Revan, Kars (Qaxizman, Arpaçay, Digor), Erzurum (Karayazı, Xinis ve diğer Kürt ilçeleri), Ağrı, Beyazîd gibi şehirlerde yaşarlar. 1918 yılında Redki aşireti ile beraber Revan'dan Aras Nehrinin batısına göç etmişler. Revan'dan göç etmeden önce aşirete Ahmed Axayê Dılxêri liderlik etmiştir. Ahmed Axa, Redki aşireti beyi Guli Cewer Ağa'nın kurduğu Kürt ordusunda rütbe sahibiydi. 1854 yılına ait bir Rus belgesine göre aşiret 130 haneymiş.

Doğubayazıt çevresindeki bazı Dılxêriler, Şemski aşireti ile akraba olduklarını söylerler. Ama, tarihi olarak Şemskiler ile hiç bir ortak tarihleri yoktur. Dılxêri aşireti daha çok Silvan'da onunla beraber Sılêmani Beyliğini kuran şu aşiretler ile ortak hareket etmiştir: Berazi, Redki (Zilan), Bojiyan (Botan?), Bêski (Besiyan), Banoki, Zikziyan ve Hewêdi aşireti.

Kürt Alimi Mela Mehmûd Bayazîdî tarafından Kürdistan’da çeşitli dönemlerde (1850-1856) Kürt aşiretleri üzerinde yaptığı araştırmalar, o dönem Erzurum’da görevli olan Rus diplomat Alexandre Jaba tarafından Petesburg’ta kitap haline getirilir. Sevgili Yazar Cankurd tarafından tercümesi edilen bu kitapta bulunan o dönem tespit edilebilinen aşiretleri bulundukları bölgeleriyle veriyoruz.(Biz sadece Dilxêrî aşireti bölümünü naklediyoruz);

(Zilan Aşireti ikibin eve yakındır. Bazid ve İran bazen de Revan da yaşarlar. Ağaları Cemaleddin Beg'in evidir. Zilan kendi içinde şu kollara ayrılır:

Zîlî 300 xane
Redkî 200 xane
Geltûrî 100 xane
Dilxêrî 80 xane
Birukî 400 xane
Cemaldînî 300 xane
Siwêdî 100 xane
Delkî 60 xane
PîreXalî 100 xane
MamZêdî 60 xane
Kurdkî 150 xane

Bazidi'nin bahsettiği Cemaleddin Bey, Redki aşiretinin ceylan derisine yazılı soy ağacında da geçer. Lakabı Mirxan Beg'dir. Soyu şuan Eleşkirt köylerine dağılmıştır. Zîlî, Redki aşiretinin eski ismidir. Zilan Aşiretler Konfederasyonunu kurunca, bu konfederasyona aşiretlerinin ismini vermişler. Bundan dolayı yaşlılar "serkanîya Zîlî, Redkî ye" (Zîlî'nin ana kaynağı Redki aşiretidir) derler. Redkilerin bir kısmı günümüzde de aşiretleri sorulunca, Zili derler. Ama, birçok kişi Zilli aşireti ile Zilan Aşiretler Konfederasyonunu karıştırıyor. Bunu bir tek Mela Mahmud anlamıştr; Zilan Aşiretler Konfederasyonu altında, Redkileri hem Redki olarak hem de Zili olarak yazmıştır. Aynısı 1970li yıllarda hazırlanan Aşiretler Raporunda da yazılmış. Iğdır Redkileri Redki aşireti olarak yazılmışken, Ağrı Redkileri Zilan aşireti olarak yazılmışlar. Zili'nin ana kaynağı Redki aşireti olduğundan, Dılxêriler birçok yerde aşiretlerini Redki olarak tanıtırlar.

Araştırmalarda Dilxêrîler’in isimleri 1500lü yıllarda Şerefname´de Farqîn (Amed/Silvan) bölgesinde Silvan Beyleri (Şerefname de Silemanî Beyleri) kontrolü altında bulunan sekiz(8) (Banokî, Bêskî, Redkî vb) Aşîreti arasında geçer.

Yine bu araştırmalarda bu aşiretlerden en büyüğü Banukî Aşireti olup, Besîyan Aşîretî ise söz sahibiydi. Besîyan Aşîretînden 1000 Aîle Ağaları Şahsûwar ile Doğubeyazid’a göç ettikleri yazılır.

Bu göç eden aşiretler arasında Dilxêrîlerinde vardır. Bilindiği gibi Beyazid yöresinde çok eskiden beri onbeş yirmi köyde Dilxêrî aşiretine mensup aileler yaşamaktadır.

Ekseriyetle Kars ve Erzurum ve Ağrı’daki Dilxêrîlerin Şemskîyanlılar ile beraber “Ermenistan’ın başkenti Rewan”dan geldiklerini belirtirler. Yine bu bölgelerdeki Şemskîler de çoğunlukla Rewan’dan gelmişlerdir.

Şunu belirtmekte yarar vardır, Serhed bölgesindeki Kürt Aşiretlerinin büyük bir çoğunluğu Rewan kökenlidir. Lakin eski kaynaklarda Rewan bölgesinde az sayıda Kürt aşiretinin adi anılır.

Ünlü Rus Âlimi Alexander Jabba, Kürt Âlimi Mella Mahmudê Beyazidî’ den alıp sonra 1850 Sankt Petersburgta kitaplaştırdığı Kürt Aşiretlerinin Listesinde, Dilxêrîler 80 Hane ile, Zilan Konfederasyonun taifeleri arasında anılır.

Qers’deki Dilxêrîler büyük olasılıkla İran’ın 1830’larda Sipkan ve Hayderan Aşiretlerine saldırmasıyla Beyazid’tan Kars’a geçmişlerdir.

Rus-Osmanlı Savası sırasında Qers’deki Dilxêrîlerin bir Bölümü güneye göç etmek zorunda kalmışlardır. Önce Xinis’a yerleşen Dilxêrîler, sonradan Karayazı’nın Göksü Beldesine gelip Şey Said ailesinin köylerine yerleşmişler. Xinis’da Qozlî ve Çevre köylerinde hala Dilxêrî aileleri yaşamaktadırlar.

Karayazı’da ise, Hacî Beyrem, Goma Mexso, Yahya, Goma Çîye, Gazbel köylerinde, son yıllarda bir kısmı batı illerine göçen Dilxêrîler’den, yaklaşık 30-40 Aile yaşamaktadırlar. Şunlardır; Mala Sûto (Yahya ve Goma Cîye de kalırlar),

Mala Qero (Hacî Beyrem, Gazbel ve Goma Mexso da kalırlar), Mala Hacî (Goma Mexso da kalırlar).

Ayrıca Dengbêj Şakiro, Xerzan bölgesindeki bir isyanı konu alan bir Kilaminda “Gire Gire Dilxêrîyan”dan bahs eder.

Yukarıda Dilxêrî aşiretinin yoğun olarak yaşadığı bölgelerin yanı sıra Farqîn (Silvan), Bitlis bölgesinde ve Muş’un Merkeze bağlı köylerinde az sayıda Dilxêrî aşiretine mensup aileler yaşamaktadırlar.

1: Serkanîya Zîllî ile ilgili bir video > https://youtu.be/v4NT-fuLZJE
2: Ahmed Axayê Dılxêri'nin isminin geçtiği bir video > https://youtu.be/srf_wMiL6Ls
3: 1854 yılına ait bir Rus belgesinde Dılxêrilerin nüfusu > https://youtu.be/qJdk9vw3dZY
4: Dılxêri Aşiretinin yaşadığı bazı köylerin listesine bakmak için BURAYA tıklayın> http://bc.vc/CntQHc8