Kör Hüseyin Paşa'nın mezarı bulundu

SEDAT ULUGANA -ANF - Özel / 09:36 / 11 Mart 2011

KONYA - Hayderanlı Aşiretinin Reisi ve Hamidiye Alaylarının komutanı Kör Hüseyin Paşa’nın mezarı 80 yıl sonra araştırmacı yazar torunu tarafından bulundu.

Azadi Cemiyetinin üç kurucusundan biri olan, ancak Said-i Kurdi’den icazet almadığı için Şeyh Said isyanını desteklemeyen Kör Hüseyin Paşa ilk başlarda Ermenileri Osmanlı'dan korur. Bundan dolayı devletin tepkisini üzerine çeker. Sonra ise Ermeni kıyımında yer alır. Hayatı İran, Suriye ve Türkiye’nin batısında sürgünle geçen Kör Hüseyin Paşa, 80 yaşındayken namaz kıldığı sırada öldürülür.

Hüseyin Paşa’nın torunu araştırmacı yazar Kemal Süphandağ, 80 yıl sonra geçtiğimiz ocak ayında dedesinin izini aramak için Güney Kürdistan'ın yolunu tuttu. Aldığı bilgi ve belgeler neticesinde Süphendağ, dedesinin izine Güney Kürdistan'ın Barzan mıntıkasındaki Piran kasabasında ulaştı. Devletinin resmi propagandasının aksine Hüseyin Paşa’nın başı kesilmemişti…

HAMİDİYE ALAYLARI VE KÖR HÜSEYİN PAŞA

Kör Hüseyin Paşa’nın aşireti dokuz alayla Hamidiye alaylarına en fazla katkıyı sunan aşiretti. Hamidiye Süvari Alayları teşkilatına en çok alayla katılan aşiret Heyderanlılar; en çok aşiret alayı teşkil eden aşiret reisi ise Kör Hüseyin Paşa’dır. Heyderan aşiretinin 7 alayından dördüne Kör Hüseyin Paşa kumandan eder.

Hamidiye alaylarının hedefinde Ermeniler vardı. Ancak tarihi belgelerden de anlaşılacağı gibi Hüseyin Paşa’nın Ermenilere yaklaşımı farklı olduğu görülüyor.

Tavrı ve davranışları ile bazen Osmanlı bazen tam bir Kürt paşasıydı. Büyük bir güce muktedir olması nedeniyle Osmanlı’nın en fazla dikkate aldığı aşiret reisleri arasında yer alıyordu

Hüseyin Paşa, Heyderan aşiretinden Hamidiye Alayları için 4 alaylık güç kurmuştu. Tüm Kürdistan'da bunu gerçekleştiren iki kişi vardı. İbrahim Paşa ve Kör Hüseyin Paşa’ydı.

KÖR HÜSEYİN PAŞANIN ERMENİLERE YAKLAŞIMI

Rus General V. T. Mayevsriy’nin kaleme aldığı, '19. Yüzyılda Kürdistan’ın Sosyo Kültürel Yapısı, Kürt Ermeni İlişkileri' adlı kitabında Hüseyin Paşa'nın Ermenileri katliamdan koruduğunu ve bu durumun İstanbul’da ciddi rahatsızlıklara yol açtığını anlatıyor.

Kitabında Mayevsriy, Hüseyin Paşa'yla ilgili şu bilgileri veriyor: ‘’Van olaylarında Heyderanlı Emin Paşa Adilcevaz kazasına bağlı 30 Ermeni köyünü yağmalamak istemiş. Köylüler ise gidip yine Heyderan Ağalarından Hüseyin Paşa’ya sığınmışlar. Bu paşa, Sultan adındaki kardeşi komutasında 60 aşiret süvarisini göndererek onları korumuş. Böylece bunlardan köyleri yağmalanmaktan korumuşlar. Yalnız Sultan Bey yetişene kadar 4 köy yağmalanmış. Şimdi ise Heyderanlı Hüseyin Paşa’yı buralardan uzaklaştırmak istiyorlar. Bunu da bazı konsoloslukların aracılığıyla yapılacağı söyleniyor. Paşayı uzaklaştırmak için yalnız konsolosluklar çalışıyor. Bu paşa buralardan giderse bunca Ermeni köyü korumasız kalır"

Daha sonra, İngilizlerin verdiği ültimatomla konuyu incelemek zorunda kalan Osmanlı olayı soruşturur: Soruşturma neticesinde; Ermenilere yönelik bu saldırılar İstanbul’dan gelen bir talimatın sonucu olduğu ortaya çıkar.

Osmanlı, İslami unsurların birbiriyle çatışmasına karşıydı. Rus ve Ermenilere karşı en büyük güvencesi de Kürt aşiretleriydi. Hüseyin Paşa’nın bir 'beylik kurmak' amacında olduğu halk arasında yaygınca konuştuğu söylenir. Bu konuya ilişkin Osmanlı arşivinde belgeler bulunmaktadır. Özellikle Tutak ve köylerine yerleşik Terekemlerin şikayetlerinde Hüseyin Paşa'nın bu arzusu dile getirilmektedir.

YUNAN SINIRINDA HÜSEYİN PAŞAYA MADALYA

Osmanlı-Yunan arasında savaş rüzgârları esiyor. O sıralar 25. Alay Kaymakamı olan Hüseyin Paşa, Padişah Abdülhamit’e gönderdiği dilekçede, “Padişahımız Hazretleri sayesinde Hayderanlı aşiretinden teşkil ettiğim 10. 12. 23. 25’ci Alaylar 500’er atlı ile harekete ve Yunan hududunda istihdamları emirinizi bekliyor. Mahallinden harp mevkiine kadar ücretsiz ve alay yol masrafları ve diğer masrafların cümlesini hadim olmayarak yüklendiğimin bilinmesini arz ediyorum’’ der.

Padişah Abdülhamit ise, Hüseyin Paşa’ya bu jesti nedeniyle altın madalya ile ödülendirir ve Hac’a gönderir.

İTTİHAT TERAKİ DÖNEMİNİDE HÜSEYİN PAŞA

İttihat Terakki padişah Abdülhamit’i devirir. Pekçok Hamidiye reisi gibi Hüseyin Paşa da kısa süreliğine tutuklanır. İttihat ve Terakki aldığı karara göre Kürtlerle, Ermeniler arasındaki sorunları çözmek için çok sayıda komisyon kurulur. İhtilafların çözümü ve özellikle gasp edilen Ermeni mallarının geri verilmesi kararlaştırılır. Komisyonlarla Hüseyin Paşa arasında büyük sorunlar yaşanır. Zaten kısa süre sonra da Hamidiye alayları fesh edilir.

Hüseyin Paşa, o tarihte İttihat ve Terakki yöneticilerini ciddiye almayıp, baskı uygulamakla suçlanır. Aynı tarihlerde akrabaları Emin Paşa ve kardeşi Ali Bey pek çok adamıyla İran’a geçer. Akabinde 1913 yılında Musul bölgesinde aşiret alaylarının başını çektiği Kürt isyanı başlar.

İran’da beylik kurma çalışmaları, Abdurrezak Bedirxan ve Simko ile birlikte Ruslarla ilişki geliştirmesi Türk devletinin endişelenmesine yol açar. Bunun üzerine meclis toplanır ve dönmeleri durumunda affedilip, mal ve mülklerinin geri verileceği taahhüdünde bulunulur. Hüseyin Paşa ve Emin Paşa dönerler, ancak Ali Bey İran'da kalır.

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA HÜSEYİN PAŞA

O yıllarda Abdurrezak Bedirxwan aralarında Hüseyin Paşa, Cemile Çeto, Mihemede Aliye Evdi gibi pek çok Kürt aşiret reisine mektup gönderilir. Onları, Osmanlı yönetimine karşı Ruslardan yana tutum almaya çağırır. Hüseyin Paşa da diğerleri gibi, bu öneriyi kabul etmez ve Ruslara kaşı savaşır.

Aslında Hüseyin Paşa sürekli İttihat ve Teraki’nin hedefindeydi... Çok sayıda Kürt aşiret reisi ve şeyhine mektuplar yazan Mustafa Kemal, Hüseyin Paşa'ya hiç mektup yazmaması da dikkat çekici bir durum olarak değerlendirilir.

Nitekim Hüseyin Paşa’nın adamlarının Müslüman ahaliye saldırdıkları, mallarını talan ettikleri söylentileri de altan alta yaygınlaşıyordu.

Hüseyin Paşa’nın Ermeni tehciri ve kıyımında rol almaması devlet yetkililerini kızdırmıştı. Bu yüzden aleyhindeki kampanya giderek büyüyordu.

Bütün bu gelişmelerin yaşandığı bir sırada Hüseyin Paşa yeniden Ağrı’ya dönecek ve Ermenilere karşı savaşacaktır. Sürgünü ise Mustafa Kemal tarafından 1926'da, Şeyh Sait isyanından sonra gerçekleşecektir. Çünkü o tarihe kadar Hüseyin Paşa kullanılmak isteniyordu.

Garo Sasoni ise Hamidiye Alaylarının Ermenilere karşı kıyımıyla ilgili olarak çarpıcı bilgiler veriyor: "Osmanlı Ermenistan'ında yaşayan Kürtlerden bazıları Karabekir Kazım Paşayla birleşerek Ermenilere karşı çarpıştılar. Kör Hüseyin Paşa önderliğinde gönderdikleri büyük sayıdaki süvari birlikleri ile Kars ve Aleksandropol çatışmalarına katıldılar. Kürtler, Mustafa Kemal hareketine karşı özel bir sevgi beslememelerine rağmen, Sultan Hamit döneminde kendilerine verilen imtiyazlara tekrar kavuşacaklarını umut ettiklerinden Mustafa Kemal’in galip olmasını istiyorlardı. Bilindiği gibi Hayderanlı Hamidiye Taburları ve bizzat Kör Hüseyin Paşa'nınkiler, Sultan Hamit devresinin en başıbozuk taburlarındandı. Onlar tarihin önemli olaylarının gidişatını daha henüz kavrayamamış ve bilinçsizlikleri nedeniyle bu kez de Ermeni ulusunu çok üstün Mustafa Kemal güçleri karsısında yine yalnız bırakıyorlardı ki, daha sonraları ise aynı güçler silahlarını onlara yardım edenlere yani (Kürtlere) karşıda insafsızca kullanacaklardı."

1919'da Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi’ne davet ettiği Kürt aşiret reislerine gönderdiği mektuplarla Hüseyin Paşanın da desteğini alır. Hüseyin Paşa, Erzurum Kongresine, yeğeni Hasan Bey’i (Mehmet Sıdık Bey’in oğlu Hasan Haydari, 1. Mecliste Van mebusu) gönderir.

ŞEYH SAİT İSYANINDA HÜSEYİN PAŞA

Bitlis mebusu Yusuf Ziya, Cibriyan aşireti lideri Halit Bey'in organizatörlüğünde Şeyh Said önderliğinde kurulan “Azadi Örgütü” Kürt Ulusal Hareketi için çalışmalar yapar. 1925’te bu üç lider tüm önemli aşiret liderleriyle temasa geçerler. Temesa geçtikleri liderlerden biri de Hüseyin Paşa'dır. Kör Hüseyin Paşa, harekete destek için çalışmalara başlar. Bu amaçla Bedüizzaman Saidi Nursî (Kurdi), Şeyh Fehim Arvasi’ye ve Şikaki aşireti Reisi Sımko ile de görüşüldükten sonra karar verme niyetindedir...

Kör Hüseyin Paşa, Saidi Kurd-i ile görüşmek üzere Van'a gider. Dini icazeti Bediüzemman’dan alamaz. Şeyh Said ayaklanması patlak verir. Hüseyin Paşa direnişi desteklemez.

HÜSEYİN PAŞANIN SÜRGÜNÜ

Şeyh Said isyanından sonra ayaklanmaya katılmadıkları halde, Beyazıt ve Van'da yerleşik 1400 ailenin batı vilayetlerine sürgünle mecburi ikamete tabi tutulması kararlaştırılır. İlk kafilede Hüseyin Paşa’nın ailesi (Abdullah, Nadir, Afit, Salih, Yusuf, Haydar, Mustafa) olmak üzere tam 72 aile bir kış günü askerlerin eşliğinde sürgüne gönderilir.

Hüseyin Paşa’ya “kardeşkanı dökme “diyerek Şeyh Said isyanına katılmasını engelleyen Saidi Kurdi’ye devlet sürgünle ödüllendiriyordu.

Bruki aşiretinin önde gelenlerinden Kinyas Kartal ve ailesi, Ahmedê İbrahim, Eli Begê Mirze Ağa, Şeyh Fehimê Arvasi, Küfencizade Şeyh Abdulbaki, Şeyh Mahsum, Gevaş müftüsü Hasan, Abdulbaki Arvasi ve daha niceleri sürgündedir...

Sürgün güzergâhı Erzurum, Bayburt, Trabzon oradan da gemi ile İstanbul olur. İstanbul’dan da İzmir’e gönderilir bu 72 aile ve İzmir bu ailelerin dağıtım yeri olur.

Hüseyin Paşa ve oğulları (Salih hariç) ile Adaman aşiretinden Ahmedê İbrahim Ağa, Sipki aşireti Ağası Abdülmecit, Ademanlı eli Begê Mirze Ağa, Siirt’teki Zilan aşiretinin Ağası Resul Beg, Xoyti aşireti Ağası Heci Musa, Bekirî aşiretinden Hesenê Biro Antalya’ya; Paşanın oğlu Salih, Balıkesir’e diğer aileler ise Kayseri, Konya, Manisa, İzmir, Burdur gibi illere gönderilir.

Bütün aileler böylece parçalanmıştır sürgünde... Önceleri Paşanın çocuklarının her birini Balıkesir, Kayseri, Konya, Manisa gibi ayrı illere göndermişlerdi… Sonra ise bunların da Paşanın yanına Antalya’ya dönmelerine izin verilmişti. Paşanın oğlu Salih’in babasının yanına dönmesine ise izin verilmez.

Bu sürgün hayatı Ağaların çok zoruna gidiyordu. Kabul edilemez duruma karşı, kış bitiminde Türkiye'den firar edip, Suriye'ye geçmeye, oradan da Ağrı'ya başlamış olan direnişe katılmaya yemin etmişlerdi. Fakat bahar geldiğinde bu Ağaların çoğu vazgeçmişti. Baharla beraber Paşa ve oğulları Mehmet ile Nadir Bey'i Kayseri’nin Talas ilçesine gönderirler.

Paşa burada nihai kararını vererek; oğulları Abdullah, Yusuf, Nadir, Afit, Mehmet; torunları Süleyman, Ahmedê Zero Xatunê ve Xoyti aşireti Ağası Heci Musa Ağa ile birlikte Suriye’ye geçtiler. Ve orada Haco Ağaya misafir olurlar... Şeyh Said isyanından firar edip Suriye'ye kaçan Kürt aydınlarının kurduğu Xoybun örgütüne katıldılar.

Xoybun, vesikalık fotoğraflarını çekip “Fılqetıl Dı Kurdiye “dergisinde yayımladı. Hüseyin Paşa oğlu Abdullah ve Ahmet’le birlikte Xoybun’a ait bir ciple Irak’a geçer, bu dönemde Türkiye’nin Paşaya yönelik yoğun bir istihbarat çalışması vardır. Bu yolculuktan haberdar olan Mardin valisinin girişimiyle İngilizler sınıra asker yığar. Artık geri kalanlar Irak’a geçemezler. Bu zaman diliminde Xoytili Heci Musa vefat eder.

Hüseyin Paşanın Irak'tan gönderdiği mektup üzerine değerlendirme yapan Nadir ve Mehmet Beyler Suriye üzerinden Türkiye girmeye karar verirler. Mehmet, Yusuf, Nadir, Süleyman ve Afit beyler Bışarê Çeto ile Haco Ağa’nın adamlarından oluşan bir grupla birlikte sınırdan Türkiye’ye girerler. Giriş esnasında çarpışmalar yaşanır. Mardin dolaylarında kalabalık bir askeri müfrezenin çemberini yararak Bışare Çeto’nun oğlu Felemez’i bulurlar. Felemez’in yardımıyla Silvan’a oradan da Siirt üzerinden yorucu ve tehlikeli bir yolculuk sonucu kendilerini Muş’a atarlar. Muş dolaylarındaki Leter köyünde ikamet eden Mehmet Bey'in dayılarının evine giderler. Dayıları onlara tuzak kurup devlete teslim etmek için Ahlata götürürler. Ahlat Belediye Başkanı Ethem Bey bunu kabul etmez ve tepkisini gösterir. Bu tepkiyle oyuna geldiklerini anlayan Nadir ve Mehmet Beyler kaçarlar. Mehmet ve Nadir Bey Çakirbeg (Çakırbey) köyünde at ve silah temin ettikten sonra, Hostekar köyü üzerinden Aladağları aşarak bir şekilde kendilerini Zilan aşiretinin obasına atarlar, oradan da Zilanlılar’ın yardımıyla Ağrı dağına İhsan Nuri Paşa liderliğinde direnişin karargâhına kendilerini bırakırlar.

HÜSEYİN PAŞANIN ÖLDÜRÜLMESİ

Hüseyin Paşa ise İran üzerinden Ağrı'ya geçmek için Irak'ta Şeyh Ahmet Barzani’nin evinde misafirdir. Orada Xoyti aşireti lideri Hacı Musa Bey'in kardeşi Nuh Beg ile oğlu Medeni de misafirdir. Hüseyin Paşa oğlu Abdullah Bey, yeğeni Ahmed’e Zero Xatunê, Hacı Musa Bey'in oğlu Medeni ve iki adamı İran’a geçmek için yola çıkarlar. Yolda molla verdikleri bir anda Paşa namaz kılarken; Medeni ve adamları tarafından öldürülürler. Medeni daha sonra sınırı geçerek Van’de devlete teslim olur.

Hüseyin Paşa’nın öldürüldüğünü duyan Şeyh Ahmet Barzani Nuh Bey'i suçlu bulup idam eder. Medeni, Hüseyin Paşa'nın torunu Mıhemede İsmail bege tarafından 1962'da öldürülünceye kadar da devletin sıkı bir işbirlikçisi olarak kalır. Hüseyin Paşa’nın öldürülmesi Ağrı başkaldırışına büyük bir darbe niteliği taşımıştır. Bu ölüm özellikle Serhat'taki tüm aşiretlerin cesaretini kırmıştı. Her aşiret her ne kadar bağımsız gibi görünse de, birlikte hareket ettikleri Hamidiye Kuzey Saha Komutanına danışmadan büyük bir başkaldırıya girişmezlerdi. Bunun için de Paşa Ağrı için büyük önem taşımaktaydı...

ANF NEWS AGENCY