AĞRI direnişini XOYBUN örgütledi ve yönetti. 1925 Şeyh Sait direnişinden sonra bazı Kürt Aydın ve savaşcılar İran , Irak ve Suriye ye sığındılar. Bölgede 'Kürt Milli Ligasını' kurmuşlardı. Dönem itibarı ile ,Kuzey Kürdistan'da direnişler bireysel ve kısmı örgütsel olarak sürmekteydi. Fakat genel program ve eksikliğinden, direnişler yerel kalıyor, askeri olarak başarısız oluyordu.
AĞRI: İLK MODERN VE ENTERNASYONAL KÜRT ULUSAL DİRENİŞİ
(1926-1930)
XWEBUN
Dalgın,yürürken Ağrı da Murad havzasında
ayağıma takılır tarihin tahta bacağı,
kar çiçekleriyle örtülü bu dağ yamacında
içimi burkar yere düşürülmüş bir halk sancağı.
(HÜSEYİN FERHAD-KILIÇ İPEKTE SINANIR)
Kürdistan her ne kadar açık tarihten bu güne sömürgeleştirilerek parçalanmışsa da; Kürt Ulusal Direnişlerinin büyük bir kesimi bütün parçalar da yankılanmış, karşılıklı destekler; sömürgecilerin ve emperyalislerin çeşitli engellemelerine rağmen alınıp verilmiştir. Kürtlerin düçüncesinde Kürdistan bir bütündür, parçalanmamıştır. Yapay sınırları kullanırken bu düşünce ile hareket etmektedirler.
Ağrı Direnişinin modern ve kahraman komutanı İran'da şüpheli bir kaza ile hayata veda etmiştir. Bu vesile ile Kürdistanın kurtuluşu ve birliği için ömrünü vermiş: Dr. ABDURRAHMAN KASSEMLU yu anmak isteriz.Tarihi de ülkesi gibi parçalanmış
bu halkın, her zaman yeniden ve yeniden hatırlaması gerekmektedır. Kürt örgütlenmesine ve uluslararası alanda kürt davası için oldukça etkili çalışmalar yapmış,Kürt tarihine çok önemli katkılar sunmuş,büyük katkıları ile halkının unutlumaz evlatları arasına girmiştir.
Dr Abdurrahman KASSEMLU 22 Aralık 1930 ,İran,Urmiye de doğdu.Fransa ve Çekoslovakya da eğitim gördü.1952 Prag da Politika ve Soyal Bilimler Fakültesini bitirdikten sonra İran a döndü.Sosyalist bir altyapı ile yetişti.İran Kürdistan ında beş askeri vesiyasi örgütsel faaliyetler sürdürdükten sonra,yeniden Prag a dönmek zorunda kaldı.İktisat Doktora'sı yaptı.1960-70 arası Prag Üniversitesinde profesör olarak görev yaptı.1971-73 Bağdat'ta Irak Planlama Bakanlığın'da yöneticilik yaptı.1976-78 Paris
Sorbon Üniversitesin'de Kürdoloji profesörü olarak eğitmenlik yaptı.
1972 de İran Kürdistanı Demokrat Partisi nin 3.Konferansında genel sekreter oldu.1978 de İran Kürdistanın'da örgütlenme faaliyetleri için geri döndü.
13 Temmuz 1989 Viyana da;içinde Ahmedinejat'ında bulunduğu suikast çetesi tarafından 3 yoldaşı ile beraber katledildi.İran hükümeti görüşme için çağırmıştı.Toplantı sırasında katledildiler.
AĞRI direnişini XOYBUN örgütledi ve yönetti.1925 Şeyh Sait direnişinden sonra bazı Kürt Aydın ve savaşcılar İran , Irak ve Suriye ye sığındılar.Bölgede 'Kürt Milli Ligasını' kurmuşlardı.Dönem itibarı ile ,Kuzey Kürdistan'da direnişler bireysel ve kısmı örgütsel olarak sürmekteydi.Fakat genel program ve eksikliğinden,direnişler yerel kalıyor,askeri olarak başarısız oluyordu.
Kürt Ligası aydınları bu durumu gözönünde bulundururak bir birlik ve program arayışına girdiler.Be çabalar sonucunda 1927'de Xoybun'un temelleri atıldı.Kürt Milli Genel Kurultayı amaç olarak Kuzey Kürdistan'nın bağımsızlığını hedefliyordu.
5 Ekim 1927'de Kürdistan Teali Cemiyeti,Teşkilat-ı İçtimaiye,Kürt Millet Fırkası,Kürt İstiklal Komitesi örgütleri birleşerek Xoybun Cemiyetini oluşturdular.İlk ve sonuncu olarak bu kadar Kürt örgütü birleşerk yeni bir örgüt kuruyorlardı.Ağrı direnişinin Kürt tarihindeki ilklerinden birisiydi ,bu birlik.Xoybun bir 'İdari Komite' tarafından yönetiliyordu. bu da bir ilktir. Lübnan'da toplanan örgüt ilk kongresini ;Ağrı'da yaptı.1928'de Fransız'lar tarafından dağıtılana kadar,örgütün merkezi,tarihi Kürt kentlerinden biri olan Halep'teydi.
Kürt direnişlerine, 'emperyalist destek' ,iddialarının, tersine Xoybun'da emperyalist güçler tarafından dağıtıldı.Xoybun'un bütün önceki ve sonra ki Kürt örgütlenmelerinden farklı olarak modern; 'Aydınlar Komite'since kurulup yönetilmesidir.Kurucu aydınlardan Memduh Selim Bey,Lübnan'dan Ağrı'ya giderek savaşa katılmıştır.Tarihsel Kürt aydınlarından Emin Ali BEDİRXAN'ın oğullarından
Celadet BEDİRXAN komitenin başkanıydı.Ağrı direnişi,önceki direnişlerden çıkarılan derslerle yeni bir strateji planı ile hareket etmiştir.Buna göre askeri bir alan seçilmesi,bütün Kürt kesimlerinin kazanılması ve başta komşu ülkeler olmak üzere uluslarasıdestek oluşturulması idi.Özellikle Ermeni halkının desteğinin kazanılması hedeflenmiş ve bunda oldukça başarılı olunmuştur.
Taşnak Partisi'nin desteği alınmış;Vahan Papazyan 1.Kongreye katılmıştır.Papazyan ile bir Ermeni gerilla grubu savaşa bizzatkatılmış,sonuna kadar da direnişin içerisinde kalmıştır.
TKP'nin aksine Hikmet Kıvılcımlı Ağrı Direnişi için modern kürt ulusal direnişi olarak selamlamışsa da,bu ancak 1970'lerdeyayınlanabilmiştir.Xoybun'un, yaygın Avrupa çalışmaları vardır ve başarılı olmakla birlikte, buda bir ilktir.Sovyet Hükümeti direnişin karşısında olmuş TKP'nin yanlış ve eksik raporlarının etkisinde kalmışsa da;Ermenistan 'da yaşayan Kürtler ve Ermenilerin yoğun desteğini almıştır.Suriye kürtlerinin desteği her anlamda alınmış,Barzanlı Şeyh Ahmed ,İngilizlerin ;Türk ordusunun şikayeti üzerineher türlü engellemelere rağmen; iki ayrı zamanda her defasında 200 den fazla olmak üzere ;savaşcıyı Ağrı kürtlerine destek için harakete geçiriyor ve savaşcılar Türk silahlı güçleri ile çatışmalara girmiştir.Yine Suriye'de kürtleri aynı desteği veriyor.Kuzey Kürdistan'ın bir çok bölgesinde,başta; Colemerk(Hakkari) ,Siirt,Lice,Amed olmak üzere destek direnişleri ve savaşcı katılımları
oluyordu.
1926 yılında Celali Aşiretinden Broye Heski Telo ;Ağrı Direnişini başlatmıştır.1927'de ise İhsan Nuri Paşa ,Ağrı'ya gelerek komutayı devralmıştır.
İhsan Nuri Paşa 1893 Bitlis doğumludur.Osmanlı Ordusunda, Arnavutluk'tan,Yemen'e kadar birçk bölgede komuta görevlerindebulunmuş,hatta Yemen'de 33 ay savaşmıştır.1919'da 9.Ordu Komutanlığı emriyle,Kızıl Ordu yetkilileri ile görüşmek üzere Bakü'ye gönderilmiştir.Binbaşı İhsan Nuri Paşa 1925'de Beytüşşebab'ta isyan başlatıyor,daha sonra emrindeki ikiyüzden fazla Kürt askeri ile Ağrı'ya çekiliyor 1927'de Xoybun kongresine katılıyor.Direnişin öncülerinden BROYE HESKİ TELO başkanlığında Kürt Yönetimi oluşturuluyor.Üç renkli bayrak çekiliyor,ulusal marş yazılıp okunuyor ve Ağrı Cumhuriyeti kuruluyor.Direnişin gelişmesi ile Türk ordusuna büyük kayıplar verdiriliyor.Türk güçleri büyük Zilan direnişinden sonra buradan Diyadin'e çekilmek zorunda kalmıştır.
1928'de Türk devleti görüşme talebinde bulunuyor ve görüşmeler yapılıyor.Fakat öneriler direnişi bitirmek için önderlerine bazı haklara indirgenince;başta İhsan Nuri Paşa olmak üzere,direnişciler,kendilerinin Kürt halkının temsilcileri olduğunu,ancak kabul edilebilecek ulusal haklar çerçevesinde anlaşmaya varabileceklerini bildirerek geri çekilirler.Türk tarafı bu başarısızlıklardan sonra,İran ile anlaşarak Ağrının bir kısmını İrana bırakarak,İran toprakları üzerinde operasyon izni almıştır.Bu durum Türk silahlı kuvvetlerinin Ağrı'yı kuşatmasınaolanak tanımış ve Direnişcilerin yenilmesinde oldukca etkili olmuştur.
Eylül 1930'da direniş bastırılmıştır.Ağrı tarafında direnişin bastırılmasına rağmen;İran Kürtleri bölgede direnişi sürdürmüşlerdir.
Direnişin yenilgisinden sonra İran'a sığınan İhsan Nuri Paşa,uzun yıllar yokluk içinde İran'ın baskısı altında yaşamını sürdürür.
2.Dünya savaşında,Türk sömürgeciliğinin,olası bir direnişe önderlik edebileceği korkusu ile;talebi üzerine,İran hükümeti tarafından tutuklanır.
Bir dönem hapiste kalır.18 Mart 1976'da Tahran',evinin yakınlarında şüpheli bir kaza sonucu hayata veda eder.
İlk kez bütün bölgede ki kürt halkının birliğini sağlayan ve desteğini alan;ulusal uyanışın en önemli köşe taşı durumda ki Ağrı Direnişi Modern bir Kürt direnişidir.Bugün bile dersler çıkarılarak ileriye taşınabilecek bir harakettir.Başta Ermeni halkı olmaküzere diğer halkların desteği sağlanmış,ilk kez yine bu direnişte enternasyonal destekler elde edilmiştir.Fransa;İran ve Sovyetlerin yoğun desteğini alan Türk devleti,oldukca rahat davranmış,öyleki; 'bölünmez' ,dediği bölgenin bir kısmını İran'a devrederek,operasyon izni almışdirenişcileri en çok bu çevirme zorda bırakmıştır.Böylece bölge devletleri ve yerli sömürgecilerin yoğun işbirliği ve ortak haraketi ile direniş başarısızlığa uğratılmştır.
(NOT:YAZI; İHSAN NURİ PAŞA'NIN VE Dr ABDURRAHMAN KASSEMLU'NUN YAYINLANMIŞ ANILARINDAN
YARARLANILARAK HAZIRLANMIŞTIR)
İSMET YÜCE
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder