Eslê vê nivîsê destnivîseke Celadet Bedirxanê rehmetîye. Çend sal berê, Ş. Se'îd ji jina wî Rewşen Bedirxan girtiye û teslîmî Şiyar kiriye, min jî ji bo weşandinê ji Şiyar girt.
Ez gelek sipasî Ş. Se'îd û Şiyar dikim.
Celadet Alî Bedirxan di destnivîsa vê nivîsê de di ciyê herfen K, Q, 0, U de herfin Q, K, U, Û bikar anîne (bo nimûne di ciyê Kurd de nivîsiye Qurd), min ew li gor alfaba nûya Kurdî nivîsîn. Herweha wî di vê nivîsa xwe de carna du nuqte danîbûn ser herfa H (wek Hesen) û X (wek xerîbî), lê ji ber ku ev her du herf îro di elfaba Kurdî de cihê nayên nivîsîn min jî ew wek H û X nivîsîn. Hin fi'lên ku wek du kelîmeyên cihê hatibûn nivîsîn jî min wek kelîmeyekê nivîsîn (bo nimûne di ciyê "qeti bun ", "nebirin " de min weha nivîsî: "ketibûn ", "nebirin "). Celadet, me'naya hin kelîme û terîman bi Tirkî -bi herfen Erebî- an jî bi Frensî li alîkî rûpelan nivîsî bû, min numre da wan û wek not di dawiya nivîsê de nivîsîn.
Digel ku di hin cumleyên vê nivîsê de şaşî an kêmasî hene jî min ew ji destnivîsa Celadet Alî Bedirxan bê guhartin neqikirin. Kelîmeyên ku ez ji rastxwendina wan ne emîn bûm, min li kêleka wan di nava parantêzan de îşareta pirsê danî. Navê nivîsê, di destnivîsa wî de "Zarê Serhedan û Biserhatiyên Çend Mirovên Seyidxan " bû.
M. Malmîsanij
[Ji devê] Tevufq Axa kurê Osif Axa ji mala Seydo, 30 salî [hatiye nivîsîn].
HESENAN [Û] SEYDAN
Hesenan çar bavik in. Bi xwe mil e.
Çar bra hebûn: Hesen, Seyid, Cibraîl, Bilo. Ev çar bir ji van dahatî ne:
1-Hesenan
2-Seyidan
3-Bilikan
4-Cibran'
Kela Melazgîrd: tixûba Melazgîrd erdawan e. Qederê 500 gund hene.
Ev gund hemî jî îro şên in.
Ne koçer in lê li havînê derdikevin zozanan. Zozanê wan Dara Hovo,^ tê de dareke karçînekî heye, gelek mezin û kevn e.
1- Warê Nîzamê: Ev nav jê re hatiye dayin, lewra ko di wextê Seydo de eşîr bi eskerê Romî di vê cihê de bi hev çûn. Romî pir hatibûn kuştin.
2- Warê Kendalan: Cihê wî kendal e.
3- Warê Quleteynê: Çal hene.
4- Mîr Hesen: Di wî zozanî de ziyaretekê bi vî navî heye.
5- Mêrg-harûnê: Giyahê wî har e.
6- Dar-bî: Darên bî zehf in.
7- Reşik: Di wî zozanî de kaniyek heye. Di wê de rîsên konan boyax dixin, ava wê reş dibe, lewra Reşik gotine.
8- Kurdo
Hesenan
1- Mêrgê Kulav: Giyayê wî pir nerm e.
2- Altûn Text: Erdê wê pir rind e.
3- Çiyayê Lelê [Lele]: Di wî welatî de hin hene, diya xwe re dibêjin "lelê".
4- Qazgob' Golek heye qaz'' lê tên.
5- [Çiyayê] Xara
6- Deqda
Cibran
1- Gawir Hamo
2- Şerefdîn
3- Bihngul
4- Xamirpêt
Bilikan
1- Sêgir
2- MU-dewê Sipî
3- Mil-dewê Reş
XELASiYA GULANÊ [1929]
Li gulanê, 1929, Ferzende Beg rabû hat cem Seyidxan. Li gundê Qicix bi ro suwaran şêwirek kirin. Ferzende jê re got ko tu îro rabî di nav eşîran de bigerî, propaganda çêkî. Gotina wan ser vê gotinê ma.^
Romî hatina Ferzende bihîst, êdîn silzenî* ket navbeyna me il Romî. Romî dest pê kirin ji me re nexweşî dikirin. Em weka berî nediçûn wîlayetê, em biçûna jî bi tevdîr diçûn. Salek gava Medenî Beg li Gelîyê Zilan xist, Tirk şandin peyê me, [gotinj werin em we çete binivîsin". Me got "Em çetetî naqedînin".
Seyidxan bin ve şand dora xwe, maqûl anîn nik xwe, sund xwarin ko saetê hûn rabin em[ê] jî rabin. Xeber giha me ko Tirk bi ser me [de] esker bişînin. Em jî nediçûn Mûşê. Mirovekî me ji Mûşê xeber şand, [got] bila Seyidxan neyê lê Tewfîq bila bê Mûşê. Ji malê jî ji me re kaxez hat, [got] werin em hevûdû bibînin. Ez çûm Mûşê,
ji min re got:
- Çima hûn nezanî dikin, hukûmet bi we re qenc e. Here brayê xwe bîne, gotinekê me heye, wê gotinê bi cih bînin. Min zanibû planek tê de heye, min got:
- Ezê werim, Seyidxan ji te re bînim.
Min xatir xwest hatim malê. Ez hatim, min her tiştî brayê xwe re got. Roja din bi 1 5-20 suwaran em derketin Warê Kendalan. Ji tirsê, ko bêbextî me re nekin. Serê tebaxê bû gava [em] derketin. Kurxalekî me hebû, taştê ji me re anîbû, got:
- Esker dora gund girtiye.
Em jê rabûn, em çûn Belisîyan, Çiyayê Qazanan. Me hevalbendên xwe re xeber şandin ko rabin. Hinekî wî hatin hinekî wî nehatin. Walî jî ji hêla din xeber şandin ji gundên me [re] ko arîkariya Seyidxan mekin. Di wî wextî de Elîcan jî li Gelîyê Berazan [bû]. Tirk di heqê Elîcan de jî wek Seyidxan kiribûn. Gelîyê Berazan nîzingê Kela Melazgîrdê ye. Elîcan avêt ser Kordona Rîzê [Lîzê?], lêxist du zebtiye kuştin. Elîcan qesda me dikir dihat. Elîcan hat gehîşt me. Em li Bilanixê bûn. Mewcûda me -Xwedê agahî* - şêst suwar bûn. Tevî peyayên Elîcanî. Em ji Resûlan rabûn hatin Mela Hidiran [Xidiran]. Em li ser taştê bûn, me dît dengek hat ji derve, esker hatin. Ew esker eskerê taqîba Elîcanî bû. Li serdestê gund jî girek hebû, lê dora gund rast bû. Li tanişta wî girî du girên din hebûn. Yek li rastî, yek li çepî. Seyidxan got:
Gelî biran! Fêde nake, nîvê suwaran herin milê rastê, nîvê [din herin] milê çepê.
Esker hatin li pişta gir kemîn bûn, hilkişiyan li serê girî ii destpê kirin lêdixistan. Esker 140 suwar bûn. Em bûn sê selef
1- Milê rastê
2- Milê çepê
3- Berê xwe da esker, çû
Esker ji me re xwiya nedibû. Selefê sisiyan pêya bû li binê gir, dizgînevan (?) avêtin hev. Şeş peya drêjê Tirko kirin. Selefên din ji kêlakan agir dikirin, Tirko nedikaribûn serên xwe hilînin. Em jî serbest diçûn. Em çûn bi devê wan re...'. Yek ket, me yek dîl girt, Tirko bazdan. Suwarên me jî bi du kêlekan suwar bûn, rikêb kirin, dan pey wan. Di wî şerî de ji Tirko 24 çûn, ji me birîndarek bû. Paş şerî em çûn gudenkî [gundekî] din, Bolan-kend (gund). Li wêderê em man heta saet neh bi şev, em ketin rêhatin Gurgalî. Em esrê ji Gurgalîyê rabûn em ketin cadê, em ketin newalekê; Yûsif Çawiş bi deh suwaran ji Mûşê dihat diçû Bilanixê.
Em nava newalê de rastî hev hatin. Me ji par re serî [da] ser (gava em dîtin vegerîn revîn) me nîzikî da suwaran. Yûsif Çawiş ber kevirekî peya bû. Ser lingan li tifinga xwe xebitî. Li me diavêt. Me jî lêxist, Yûsif Çawiş ket. Suwarên din direvîn. Yûsif Çawiş birîndar bû. Me da dûw zebtiyan, lê xelas bûn heta Zoravayê Sirongê. Bû mexreb, em li Zorava de sekinîn, şêwir kirin. Wê şevê me avêt ser Tîlê (mudîriyet), dilê me hebû em Medenî biqefilînin. Me telefon qetand. Jê, berbanga sibê me xwe gihand gundê Medenî (Norkoxak). Me dora gund girt, sibe zelal bû. Deh peyayê me ketin nava gund. Medenî revîbû. Heta nîvro em li wê man, du teyare hatin ji Bidlîsê li ser me. Wê şevê em çûn Vanxaxê, li wê me şandin nik eşîran. Ji me re gotin sibê werin waran, em sund bixwin ser lêxistinê.'' Medenî xwe gihande esker. Gundê ko em tê de bûn, di kûna Çiyayê Xaça Reş de ye. Esker bi gotina Medenî hatin bi ser me de. Esker di nav qemyona de bûn. Sed mêr qemyona xwe cih de hiştin, gund nav me û esker e. Esker ji me re ne dixwiya. Qereqolê me elam dan, esker ket newalê, Medenî pê re; ji qereqolê me derbas bûn, qereqol ew nedîtin. Esker xwe dabûn dehl.
Kalek bi zorê rêber'^ bû, xwe gihand qereqolê me, got esker esker tifingek agir kir. Esker xwe da ser dîdevanê me. Nobetçî neqefilandin, nobetçî xwe avêt gund. Çend suwarê me ketin çiyê kêleka esker. Em heşt-neh suwar ketin milê rastê esker. Xelkê me li gund bûn, nikaribûn serê xwe rakin. Seyid got:
Bidine hicûmê. Em wî eskerî ranekin, suwarê me nikarin derkevin ji gund.
Me du heb cih de kuştin, yek birîndar, yek dîl. Çar esker xwe di nav dehl de veşartibiin. Elîcan dikeve bin destê wan, ji nişka ve ber didin ser, Elîcan dikujin. Me esker ji ser gund rakirin. Xelkê me gava ev ji gundî dîtin, suwar bûn ii ajotin ser esker. Esker jî bûn du biran: Mîralay bi 40 eskerî ve berê xwe da Ava Reş, çûn.
Yuzbaşî bi 60 eskerî ve berê xwe dan Zirkêtî. Suwarê me bûn du bir, esker vegerandin. Me ji çiyê temaşa dikir. Esker teslîm bûn. Birê 60 peyan. Zabitê wî kuştin, me çekên wan birin. Çend suwarên me dan peyê Mîralay, ji wan pênc kuştin. Mîralay veşartibûn di nav qeraxa rêxê, me paşê bihîst, Medenî jî revîbû. Em dîsa vegerîn hatin cihê xwe. Me mirîyên xwe hilanîn. Elîcan me ji xwe re bir, bêr û qazma anî, me jê re gorrek kola, me defn kir; ser tirbawî agir kir, me cihê wî winda kir ko nayin derînin ii serê wî jêkin bibin. Em hatin Qizankê. Midirê Xwêtê revî çû Bidlîsê. Me şand pey Çîro kurê Malor, Mihemedê Sado; ew jî bi 30 suwaran hatin. Soz dane [ku] em herin nav Motkan, 20 rabin 1000 mirî derdikevin.
Egrî [Agrî] li şer e. Em ji par re vegeriyan çûn Gelîyê Berazan. Romî jî teligraf dan, teyare hat bi ser me re. Em gehîştin Gelîyê Berazan, nîvro ye. Tevdîra nan dîtin. Cihê gund jî di nav du çiyayan de ye. Me çekê xwe derê xistîbii. Qîrîn bû, esker hat. Hela dijmin nedihat ber me, dihat dîtin. Nobetçî gîha negîha gund, esker agir kirin. Em suwar bûn, me da li çiyayê hemberî. Em ..." muqabilî hev biin. Esker bûn pênc-şeş bir ii dihatin bi ser me de. Heta nîzingî mexrebê me hevdii xist. Ji esker çar-pênc hatine kuştin. Esker tenwîr ...'" diavêt. Em êdîn ji par re vegeriyan. Ji Ava Miradê em derbas bûn hatin Aladaxê. Me pirsa kerê [kirrê] Egrîkir, gotin ker ji her alî girtîye, Tendûrek tijî bi esker e. Em jî derbasê Çiyayê Xaça Reş bûn. Firqek hat, gazek heye li çiyê, li wê danî. Çadir vegirtin. Walî jî ji Mûşê hat. Xelkê Qicixê dişînin ditînin (?), Mela Qimra, Hemê Helo, Tapî, Kanîcotek ber hevî serhev dikin,xelkê wan ditînin (?). Tasek ava wan bêpere naxwin. Şest mêr ji nav vediqetînin. Mela Emîn dibêje "[ewê] me bikujin, em birevin", lê qaîl nabin. Mela Emîn bi sola xwe li eniya nobetçî dide ii direve. Singû tê wer dikin. Sibê zela[l] dibe, xanî hemî bi xaz dirêşin, disojin. Ew 60 mêr, di Newala Çêlekan de du mtralyoz lê girêdan û hemî kuştin. Jinên wan jî dan pêşiya esker, anîn dora Mûşê, li gundan belav kirin. Em jî hatin Çiyayê Narikî, gundê Ferhenlî [Ferhend]'^. Kulfet bi me re ne. Em tên derbasê xetê bibin. Hisên Axa (maqûlê Silîvan, kurê Sadon Axa) şandibû, [gotibû] emê lêxin lê axayên me mîrekên Hezro'^ bi (?) me nayin. Ger dixwaze jê re suwaran bidim, derbasê xetê bibin. Qasidê wî hat çil nik (apê wî) Hesen Axa.'^ Hesen Axa ji me re rastî negot. Got bila herin nik Şêx Fexrî, ew çêtir rêya xetê zanit. Şêx Fexrî peyayê hukûmetê ye.
Li me bû zifistan. Me bi Hisên Axa Ferqînî mixabere kir. Hisên Axa ji me re 150 kod genim hêra şand, birinc, ji me re şekir, çay, tûtin şandin. Destek çek da Seyidxan re durin [dirûn], go:
- Ez şermîyê we [me] di nav eşîrê de, ew gotina ku apê min ji we re got, ez ne xwedanê wê gotinê bûm.
Got: Panzde suwar ji we re bidim, ez we derbasê xetê bikim. Ez sekinîme ji we re.
Em man di çiyayan de, di gundan de em teqsîm (?) bûn. Tirk nedihatin bi ser me de. Cih asê ye, nikarin bên. Talor[î], Gorkan, Teveling, Hertixo, Gidornî, Purx, Hêk, Holoxing, Hartik, Hergok, Hêling. Me rûjê bîst tifingên xwe li pezkûviyan dixistin. Ciwab ji me re hat. Hatin ji Seyidxan re gotin her pênc gundên te şewitandin. 60 mirovên te kuştin. Seyidxan got em li ser kurşan^" herin, lê neçûn.
[NÎSAN 1931]
Em buharê rabûn çûn.
Em hatin derketin gîharê^' deştê. Me li wêderê bi rûj deşt keşf kir bi dûrbînê.
Heçî rêhebûn, av bûbûn. Şilîpir bû. Çem fre bûbûn. Mexrebê me ji çiyêde berd[a]
xar. Em hatin ber Velarincê derbas bûn, em Pozê Çizwagî jê jî derbas bûn, Em
temam ji avê derbas bûn. Em hatin ber Ava Reş, li vî serî bûye mîna behr. Li wî
serî jîwelê ...^^Silêman em derbas kirin bi kelekê. Mesibêxwegihandin Zoravayê.
Em hatin li maleke dost. Dewarên me hilanîn. Em qenc hewandin. Mixtarê gund
pê hesiyabû û çûbti li (?) gundekî din. Wê rûjê bi rûj em man li gund, saet bû
sisêyê
şevê, em ji wêderê rabûn. Em derketin çiyayê me. Ev mbctar jî bûbû muxbîrê
hukûmatê. Ji sê saet dûr tifingan avêt. Ev[î] li wêderê tifing agir kir. Gundên
deştê
bi wan hesiyan, jê pirsiyar kirin, got Seyidxan hatibû gundê me. Midûr û xelkê
deştê bira bên ser rêça me.
Me mirovşand, Simtorosê (?) de, di malekê de çend kod genimê me hebû, ji
me re anîn.
Em bi diyarê gundê xwe ketibûn. Me nan lêdixist. Dîdevanê me elamet da me,
got esker li dûw rêça me derket. Em jî çend heb çûn nik dîdevanê me, ewan jî em
dîtin. Esker sivik bûn, newêrîbûn, vegeriyan çûn deştê. Em hatin Qicixê, yekcar
şewitandibûn. Em ji wêçiln MelaQimra, ew jîşewitandibûn, sê heb ...^' kuştibûn.
Em hatin Heme Xelo,^'' ewjî şewitandibûn. Em hatin Tapiyê, bû mexreb.Wêşevê
em man li Tapiyê, me ji xwe re agir dada.^' Saetek ma ji sibê re em ji wê
rabûn, em
hatin Kanîcotkê, gund şewitandibûn, koxekxanî tê de mabû. Cihê gund jî rind bû,
me dîdevanên xwe derêxistibû. Dîdevan got esker derket dîsan gazê, qederê go
suwarji gazê berjêr bûn, Yuzbaşî Memdûh Beg pê re bû. Newêrîbû bidin dûw rêçên
me, hatin ketin gundên Bilanûxê.
Em wê şevê hatin Somanê, nanê şeş rûjan me ji Somanê hilanî, em hatin pişta
Kopo. Di piştawê de Çire heye, em li wêderê man. Em her du çûn nobetê. Dljmin
jî ke^a [keşfa] çiyê dikirin. Me ew dîtibûn lê ewan jî em dîtibûn lê
nediwêrîbûn
bihatana. Wê rûjê heta mexrebê ew man, wê şevê me xwe avêt Çiyayê Bilêcanê. Em
di şikeftekê de man.
Di hindirû wê şikeftê de av jî hebû. Me pênc rûj nanê xwe xwar, şeş rûj jî me
gûlik^^ xwar. Piştî wê em çûn ji aşekî me ard anî.
Em hejdeh rûj man wî çiyayî de, kesek me nehesiya. Em ji wê rabûn [çûn] pişta
Têcûtê. Ji Têxûtê me barek nanê lêxistî anî. Me tenbîh kir êvarê wextê rabûnê
ji
me re barekî din kar bikin. Evarê dîsan nan anîn.
Êvarê em rabûn ketin Kanî Spî, cedeyê. Em wê şevê pê de hatin. Em hatin devê
Ava Miradê, em şargeh bîin. Em wê rûjê birûj man di wir de, bişev ji wê rabûn.
Sibehê em hatin Zuxirê,^^ Şêx Mîrza. Ez hatim gund[ê] Koxak, gundê xwezûrê
Tewfîq. Oda raxistin, Seyidxan û pêyayên din hatin. Evxelk mihacirên Qersê bûn,
em anîn rengê mirovan. Erd jî zuwa bilbû. Seyidxan digot: Em hatine heyfa xwe.
Mamidê Rûqer mbcbîrê hikûmetê bû. Me avêt mala wî, sehera sibê. Sibê zelal
bû, me doragund girt. Me Mamid ji hindûrê xanî derêxist, bi çar lawên wî re.
Xelk
şadetî dikirin, me kuşt. Lawê wî ê mezin jî kuştin, Beşîr. Me deh hesp jî
standin.
Xelk da me.
Em jê hatin Pirqaşênê, deh hesp li wê jî dan me. Me hespên xwe li Talorê
hiştibûn. Emwêşevêji Pîrkaşênê^* suwar biln, mebişevliserLîzêdegirt. Midirlik
bû. Midir revîbû, em têkilê xelkê nebûn. Bi rûj em jê suwar bûn hatin Piyangê,
me
nanê nîvro xwar. Em wê şevê dîsan hatin Bilêcanê.
1 80 suwarji Mûşêderket hat taqîbata me (Derwîş Beg). Ji Kopê jî 60 suwar bûn
(Memduh). Mebidûrbînêdidît. Meliwêderêbihevremixaberedanî. DerwîşBeg
kaxez nivîsî got bira bên teslîm bibin. Seyidxan got teslîm bi vê qeydê nabe.
ŞerîfÇawiş bi 40 suwarî ve hat. Me didît esker zêde dianîn. Me got: Bila emrê
Mifetîşê îmûmî bînin. Midirekşandin nik me, titin û kebab ji me re şandin.
Hebîb
Midir go^' were teslîm bibin. Seyidxan [got] teslîmbûn nîne. Me heta mexreb
nehişt midir vegere.
Seyidxan got ...^'': Ez îşev xwe winda bikim, sibê derkevim ser gazekê, ger we
eskerê xwe şûn de vegerandin, ez bi we re mixabere bikim.
Wê şevê me pê de ajot. Qonaxa 1 5 saetan em hatin. Ewan jî eskerêxwe biribûn
Kopê. Li ber Kopê qayikek heye, şikenandî bûn. Di ber Tozava (?) re qayikeke
din
hebû, sibê taştê em gihan qayikê. Em hatin nava gund, me qayikcî girt, go:
Qayik
heya duhî dişuxilî, qereqola Seqavîyê (?) hat da avê.
Me du-sê qemçî lêxist em çûn. Lêvek ji qayikê xwiya dikir. Sê cot ga me anî, bi
zincîran me qayik derêxist, ...^' avê dan, ava wê rijiya.
Qayiksaz kirin, em derbas bûn. Em suwar hatin Axpiwar, me nanê xwe standin.
Em hatin Çarbuhirê, em hatin Anêrê [li] wê man. Li wê, ji Anêrê suwar bûn em
hatin Şamîranê, jê Xêrgisê, sê rûjên me temam bûn.
Qayika şikênandî çêkirin ko bikevin pêşiya me. Nîvekî suwarên wî hatin
Qeraxil, pêşiya me girtin, nîvekî suwaran derbasê Tirçongê bûn. Em bi şev li
nav
her du gundan derbas bûn. Em bi sibê re hatin Elî Qerxanan. Em jê rabûn ketin
Çiyayê Qazgolê, em pê de hatin.
Em wê rûjê man li Qazgolê, êvarê ji wir suwar bûn, sibêhê em çûn Çiyayê Xara.
Mixbîrek heye, Kulî. Tevdîra xwe kiriye diçe Hezaromê. Xeber giha me. Me sibê
bi ser mala wî de girt. Min got were teslîm be, nehat. Me agir berda xaniyê wî,
me
Kulî kuşt. Em jê derketin. Derwîş Beg bi 200 suwarî hat ket gund. Pir ber Kulî
diket.
Em ji wê hatin Gelîyê Berazan. Em sê rûj man li Gelîyê Berazan, em ji wêderê
çûn Qereyazîyê. Em li gundê Bêro bûn. Em ji gundê Bêro suwar bûn hatin Axilê
Rez. Derwîş BegeskerêHezaromêjîgihandxwe, bûn300suwarî. EwjigundêBêro
suwar bûn, em ji Axilê Rez suwar bûn. Ew hat di axilê Rez de peya bû, dîsan
Derwîş
Beg kaxez nivîsîbû Seyidxan re ko teslîm bibin, bi tifmgên we hûn herin gundên
xwe.
Em jê suwar bûn hatin Gelîyê Berazan. Wê şevê em hatin çiyayê gundê
Ferzende, bi şev hatin Hesen Paşê.
Ji Hesen Paşê me mirov dan pêşiyaxwe, digotin Ava Miradê nivêwê buhûr dide
nîvê wê nade; du çiq'^ bû. Em hatin ber avê. Mêrik ket nav avê, ji çiqekî
derbas bû,
em hatin çiqê din, mehîna wî di avê de ji qam ket û mêrik ji par re vegeriya.
[Em]
bi melevanî derbas bûn. Em çûn li gundek (Reşî) peya bûn. Hemî me ceh da hespên
xwe. Jê em hatin Mela Hesen, întava [Entaw] Dûtax qeza ye. Lawê Evdilmecîd
Begî Zekî Beg'^ ji me re got Milsayê Ehmed Begê Sipkî çete ye, bi 25 suwaran çûne
kela Kulê.
Ji me re xeber hat, Mûsa Beg em [bi me] hesiyane. Tewfîq derket bi çend
suwaran ber bi Cemalwerdî ve. Ez derketim perê gund, ewjî tên gund. Em çûn ber
riya wan, di hundirê xirbê de peya bûn. Ji me re nîzik bûn, ber xirbê diborîn,
tifingên wan deverû bûn.
- Ez berxê mala Seydoyê Pozreş im.
Hema destên xwe avêtin tifingên xwe. Ez iî hevalên min me pev re berda. Yek
ket, temamî xwe avêtin nava gund, suwarên me teze xwe gîhandine.
Seyidxan go êrîş. Em ketin nav gund, peya bûn ketin himbêza hev. Mûsa Beg jî
ket.
Sidiq Beg jî (pismam) ket, Mehmûd Beg jî ket, çar xwilam jî ketin.
Ê din gotin Seyidxan bextê Derwîş^"* bide me, em teslîm in. Çar heb
reviyan,
ketin hu[n]dirê xanî. Min jî dapey. Ewjî teslîm bûn. Min çekên wan standin.
Hesp
jî. Me hemî kiras û derpê kirin. Şahî ket nav milet. (Hin beşên strana
"Seyîdxan"
ên ku behsa vî şerî dikin, em di vê hejmara Çirayê de diweşînin.-M. Malmîsanij)
Em jê suwar bûn hatin Çiyayê Qertewînê. Du rûjan em man, rilja sisiya em
hatin Aliyarê; gundê şêxan e. Şêx got Derwîş Beg digel 1 50 suwaran hema ji
pêşiya
we çû derbasê Kêsa û Banê bû. Got: Xeber ji Kela Melazgîrdê heye. 200 suwar jî
di kelê de ne. 250 suwarî jî hat ket Marmûsê, 200 peya jî hatine Cemalwerdîyê.
...'^wan eve: 250 suwarên Derwîş Begî hilkişîn Qenewînê, 200 peya jî hilkişîn.
Temam hilkişîn Qertewînê. Dibêjin ko em li Qertewînê.
Me mirovdcstand ji Şêx, meda ber, emhatin ber Kela Melazg^rdê re'^ em derbas
[bûn] .
Pismamekî me hebû, Seyidxan dabû pêşiya suwaran. Yek ji suwaran rikêba
(zengû) wî dikeve, peya dibe, mehîn direve, dide peyê wê. Em pê nehesiyan. Nîv
saet em jê dûr ketin.
Seyidxan suwaran da hejmartin, met dît Memed Sidiq nîne. Dengê tifingekî
hat, Seyidxan jî du tifing xêlkî berdan. Memed Sidiq peya hat. Esker di nav
gelî de
dengên tifingan dibihîzin, heta sibê ranakevin.
Em hatin li Tendûrekê derbas bûn, sibe zelal bû. Em hatin li Kerkelûwê peya
bûn. Me nan bir, titin anîn, pir arîkariya me kirin. Em jê rabûn suwar bûn,
xelkê
bi me re rawestiyan. Em hatin nav ket,^^ peya bûn, me destmêj girt, nivêja xwe
kir.
Seyidxan bi dûrbînê dinêrt, go rabin suwar bin, esker hat ket nav gund.
Em suwar bûn. Seyidxan gehîşt ji gir nik me, esker ketin dewsa Seyidxan. Çend
yaylim li me dan. Esker li me bûn çar biran, dan dûwê me. Birekajot ko bikeve
pêşî.
Seyidxan go hêdî herin ka hîsaba wan çi ye? Gelek nîzingî me bûn, Seyîdxan gor
vegerin çend dest berdin. Me lêxist, esker di cihê xwe de sekinî. Em dîsan
kişiyan.
Em ketin Çiyayê Bilêcanê. Me li hev xist heta bû eşa. Em jî bûbûn bir bi bir.
Me
zabitek û heşt mêr kuştin. Mehîneke me birîndar bû.
Bû tarî em rabûn ji Bilêcanê, wê şevê em hatin gaza Demirçî. Em pê de bi rûj
hatin ji Qazanan derbas bûn, ji Qicixê derbas bûn, em li Kurê Resûlan şargeh bûn.
Wê rûjê esker nehat, rûja din li Bilanûxê 600 suwar û 20 peya gihane hev, da
dûwê
rêça me û hat. Hat heya ser rêya cadeyê, rast berê xwe dan deştê çûn Hêkan. Wê
şevê li wêderê man.
Evarê ji wir suwar bûn, li Pira Şevlixê (?) em derbas buwana, karwanek li ser
pirê
bû,gotin: lOOeskerliwîaliyêpirêne.derbasmebin. Meçarmirovşandin, mirovên
me çûn heta nîvê pirê, Tirk bang kirin "geçiniz". Yên me gotin karwan
e, gotin
vegerin memnû e.
Em jê suwar bûn. Du saet mabû sibê, Mûş jî ji me du saet dûr bû. Me da rê.
Tarîbariya (şewgura) sibê bû, em di ber guhd[ê] Mbcako derbas bûn. Em derbasî
wî aliyê avê bûn, sibê zelal bû. Em hatin Qizil Axaçê peya bûn. Li ber me gundî
şa bûn; me nan bir û suwar bûn.
Em derketin nava serê gazê (Qazme), me dît esker ji Mûşê derdikeve. Hat Qizil
Axacê de peya bû. Ji xelkê pirsîn "Kanî Seyidxan?" Gotin "Aha li
ber çavên we ye,
çiman ji me dipirsin?" Li mixtarî xistin, dîsan ketin Hekan,^* heta êvarê
li wêderê
man. Sê suwarên eşîra Elmanan hatin ketin pêşiya me rêberî.
Em sibê re hatin Gencê, me nan xawar. Çekê me tev eskerî ne. Pirsîn "Hun
kîne?".
Me got "Em çetê Medenî ne". Sûzenî li wan çêbû lê tiştek negotin. Em
ji pirê
derbas bûn hatin mala Egît Begî. Em sê rûjan man mala wî, pir qedrê me girt.
Midûr telefon kir [got] çetê Medenî ye, Walî got Seyidxan e.
Genc tabi'ê Mûşê ye. Ji wê em hatin mala Zînê, keça Mehmed Elî Hecî Çeto,
mezinêSoraxê. Em sê rûj man malawê. îkram kir. 12 rûj em man nava Dumilîyan
de. Çar-pênc beled derdixistin, me nobet nedigirt, wan digirt.
Emjiwêderêhatin Gonigê, şeş rûj liwê man. Qedrê megirtin. Em jê hatin ketin
Çiyayê Şerefdînê. Em hatin Şuşarê, tenişta Hezaromê. Jê hatin Tekmanê, jê
Goksûyê, jê Qereyazîyê, jê Pasînê. Ji me re her tişt dianîn, me xwedî dikirin.
Nîvro
bû, em hatin gundekî (Qazî Celalê). Me nanê nîvro xwar, nobetçiyê me tifing
avêt,
mifrize ji Diharê dihat.
Esker hat ket gundekî. Di navbera me [de] girek heye. Me her du[yan] qesda
gir kiribû. Me di navsera gir de gîhande hev, me berda hevdû, Tirk bazdan. Êdî
man ser hespê sivik (me serî dida ser). Me heft ji wan kuştin. Yekî me şehîd
ket
(şehîd Şamîl e), yek birîndar bû (Mistefa).
Me 1 5 tifing û hesp anîn. Bû tarî, em vegeriyan me kuştiyê xwe û birîndarê xwe
anîn Qazî Celalê, wê şevê [em] li wê man. Sibe bû, jê suwar bûn em hatin pê de
birûj Gelîyê Berazan. Eskerê wî kişiyan. Sê şevan man di Gelîyê Berazan [de],
em
hatin Çiyayê Lelê. Em jê berjêr bûn, em hatin ketin deşta Melazgîrdê. Em bi
serî
ve hatin ser mifrezekî, heye heştê suwar. Hema suwar bûn pehnîk dan. Em hatin
Sirtanlû [Siltalî], xelkê gund gotin qederê 60 esker ketine devê bihur, bihur
girtî
ye. Emjêvegeriyan hatin Şêrwan-Şêxê, di ber re em derbas bûn, ji Bihurê
Mitirban
(?) ava Hevreng (Heftreng).
Eskerê piyade danîbûn ser rêya me. DiberMêcikêeskersekinîbû. Emketincot
cot rê, zabit ji çadirê derket li me dinihêrt.
Em hatin Şaberatê, ji Ava Miradê derbas biln. Em hatin Qoxagê, me nan xwar,
serên xwe dan kurkirin, jê suwar bûn hatine Bostakendê. Em mexrebê ji wir suwar
bûn em hatin Çiyayê Mela Qimra, ji wir derbas bûn, newalek pişta Kela Reşê
heye,
Tengik. Em ketin dehlê, sê saet roj^' çû, dîdevanê me got esker berjêr bû, ji
gazê
têt. Newal newal em çûn. Seyidxan [got] deh heb peya werin, deh peya çûn.
Seyidxan jî pêya bûye. Zabit cihê mîtralyozan çêdikir. Ez hingî hatim, me hevdû
dîtin, got Seyidxan. Seyidxan got hespan bibin wî rûbarî,'*° pêya hemî bên.
Hatin,
me cihê xwe girtin. Me bi Tirkî gazî kir û pê ve danî, me li hev xist. Saetek
paşê,
me go em êrîş bikin, lê me dît eskerê nû derket, serî daye ser hev,^' hatin li
kêleka
me sekinîn, cihê xwe girtin, dora me ginin. (Sînga min bi mewzî ve şidand.) Şer
bû, heşt tomatîk. Me du car hicûm daye. (Ji par da serî ser.) Heta ko bû tarî
şer bû,
qederê deh saetan. Ji me du birîndar, ji dijmin deh kuştî, du zabit, kuştiyek
li Mûşê
mir. Em bi sibê re hatin Xaça Reş. Em hatin Germavê, pênc rûj man li wêderê.
Brayê Çîroyê Malor mezinê Motkan hat nik Seyidxan, esker hatin ketin Mûşê.
Seyidxan tifingek da wî [birayê Çîro] re, soza xwe dan ko bi me re lêxin.
Xelkê Sûşûnê (?) hatin gotin esker berhev dikin. Tewfiq birînd[a]r [bû].
Seyidxan bi 20 suwaran çû deştê ko esker neyên çiyê.
1 00 suwarê Tirko li Qozmê sekinîbûn. Du tehsîldar hatin berî me li konan, hêj
pere necivandibûn, me girtin, tifing standin. Wê şevê em hatin Qotanan, esker
jî
li dûwê me hatibû. Em jê qelibîn, li Dara Sevê em şarge bûn. Nobet xwedî dikir.
Nobetçîsibêgot esker derket diyarê Mîr Hesen. Esker rêçame rast kir, lê nehat
me.
Em jê çû[n] Bostakendê. Me nan xwar, qasidek ji Melek Kendê hat, go hene 300
piyade, llO'ên wî çûn Lîzê (mudîrîyet), 110[ên] wî jî [çûn] Xweşgeldî, mayîn
hatine Xoxagê.
Wêşevê em suwar bûn çûn Newala Canimê, heya esrê li wir sekin [în] , jê hatin
Qizil Meyiştê; mehespênxwesol dikirin,eskerjirêyaMelaXidiran dihat. Seyidxan
got çend suwar herin pêşî, heta em hesp sol bikin.
Suwarên me çav dan, esker cih de sekinî, nehat. Me şuxlê xwe qedand, bû tarî,
esker nehat. Esker paşê hat gund, gotin "We çima xwedî kir?" Gotin
"Hon''^ pê
nikaribûn, me çi bikira?" Mixtar û çend zilam girtin. Çend heb revîbûn. Ji
Caxsorê
jî girtin û kuştin, 15 [kes]. Hin revîn.
Em jê vegeriyan hatin paş heft rûjan nik Tewfîq. Heftîkî jî [em] li çiyê man,
birîna Tewfîq jî hebek çêbûbû.
Seyidxan êdîn qerara xwe dabû ko em derbasê xetê bibin. Cihê me di Çiyayê
SasûnêdeAndokbû. EmjiAndokêrabûnhatinGelîyêZendûs(?),jêhatinPermisê(?),
jê hatin Kuba Zilan. Em bişev hatin nava Silîvan û Bişêrî, ji wêderê me dît ji
aliyê Pira Batmanê qederê şêst mêr dihatin. Seyidxan got cih bêkês e. Em suwar
bûn
meda rê, em hatin gundêkî, me li gund memûrê rejî û zebtiye girtin, tifing
standin.
Li wan gundan li me bû gazî, midir bi bekçî re 30 suwarî li me xistin. Du saet
dûw me hatin. Seyidxan got em vegerin. 10-15 suwarên me lê vegeriyan sê heb
kuştin, pênc hesp anîn. Em ji Ava Diyarbekrê derbas bûn, em hatin Şikirlî, me
nan
hilanî. Bû tarî, em hatin mifrizekî rastî me hat, li me nexistin, me di ser xwe
re
derbas kirin. Nîvsaet em dûrketin derbekxêlkî berdan. Seyidxangot bajon emîşev
bigehine Qewsan. Şewgura sibê bû, me xwe gihand ber Qewsan. Du suwarên me
pê de çûn, bi serî ve çûn ser nobetçî esker. Nobetçî gotin "Hûn kî
ne?" Gotin "Em
gundî ne" û vegeriyan hatin. 100 suwarî di gund de ye. Di ber gund re bi
zengû
em derbas bûn. Sibê zelal bû, me xwe da çiyê.
Gundîkî şbcre dikêşand bi kera xwe. Seyidxan go rûjê deh mecîdî bi te [dim]
were avê raberê me ke. Mêrik em anîn çiyê, cihekî qenc. Nobetçî me derketin,
teyare hat ser me. Teyare pir car hat lê em nedîtin. Saet bû sisêyê rûjê, em
jor de
ber jêr rûbarê aliyê Cilînê (gund) bûn. Em hatin, paleyên wan zevî diçînin.
Li wê derê Seyidxan çûn -bi suwaran- cem palan, Tewfîq bi çendan çû cem
palekî. Me go qewet be. Go ser seran, hon esker in, xelkê kuderê ne. Go navê
min
Hecî Mihemed e. Par çûme hecê. Me got em filankes in. Tu nikarî beledekî bidî,
me bişînî xetê? Çi bbcwazê emê bidinê.
Şand dûw brazîyê xwe, brazîyê wî hat. Got tifingekê bidin min. Me got belê.
Go rabin herin şikeftekê hespê xwe bihewînin.
Seyidxan jî hat, em çûn ser şikeftê, me hespên xwe kêşandin ser bîrê. Me nîvê
hespan avdan, nîvî ma, me dît deh suwar esker jê derket û hatin. Seyidxan got
xwe
sil mekin'*^ bila bêjin em esker in.
Hatin li biniya me peya bûn, suwarekî şandin nava me. Me got ka werin, hûn
kujan [kîjan] alayî ne. Suwar ajot hat, me tifingên xwe rast kirin, me berda,
ew
suwar ket. Me her nehê din jî girtin. Yek dibê[je] ez Kurd im, yek [dibêje] ez
xwarzîyê Kurdan im.
Me deh hesp, deh tifing û tomatîkek stand. Seyidxan got em [bi me] hesiyan.
Em suwar bûn, me hêsîr berda. Em saetek çûn, me dît 200 suwarî tên. Me drêj kir
esker bazda. Seyidxan xeyidî, go dora me Qolordû ye.
Me ajot li rêya xwe. Tirk hatina me hesiyabûn, ji her alî esker anîbûn ko em
derbasê xetê mebin.
Em rastî esker hatin. Me hicûm da, li hev xist. Em jî esker, ew jî esker, êdî
em
bûbûn tevlî hev. Me li her alî holê dixist, heta bti tarî. Me pênc hespên din
jî standin.
Em ji esker veqetiyan. Em diçûn, em bi serî ve hatin ser esker, di pêşiya me de
bû. Me lê vegerand.
Seyidxan ket. Pişta Mêrdînê. Sileyman birûj ketibû.
Di wan pevçûnan de Sileyman gava em di nav newalekê de bûn, her du alî esker,
me rikêb dikir, Sileyman birîndar bû ket. Me anî da ber sihekê, nexwest ko kes
pê
re bimîne, got di vegerê de ko rê li vê[derê] ket li ser min de werin. Şer bû,
em dûr
ketin, ji esker veqetiyan.
Di pêşiya me de esker hebû. Ji nişka ve li me xistin, hespek ket, suwarê wî
pêya
ma; heval lê venedigeriyan. Seyidxan got vegerin, kes[î] guh neda. Seyicbcan bi
ser
wî de vegeriya. Paş midek [muddetek] Tewfîq dît hespê Seyidxan vala têt,
vegeriyan, dîtin Seyidxan li erdê ye.
Anîn cihê wî çêkirin, di nav dehlekî de. Lewra ko nedikaribî li pişta Şêxo jî
bisekine. Du zilam pê re hiştin.
Beledê me revî. Em di ber girekî peya bûn, heta bû sibe. Me yek dît, tifingek
da jê re, em anîn tanişta Reşmilê [Rişmilê].
Bi mexrebê em ketin beriyê, em hatin gundekî. Li gund esker hatin pêşiya me,
me li hevxist, sê hespên me kuştin. Em lê vegeriyan me yek kuşt, yek birîndar
bû,
reviyan. Em hatin rêya hesinê. Me digot ew rêhesinê Mêrdînê ye. Em du saet, ji
xetê du saet berjêr hatin, şivanek rastî me hat. Me pirsî, got hon ji xetê
derbas bûne.
Go ...^'* Xidir Axa me. Em diçin mala îsa. Brayê îsa çû Qamişlî elam bide
misteşar.
-Û.
Ji devê] Mistefa kurê Derwîfji mala Seydo [hatiye nivîsîn], emrê wî 19 salî.
Em hatin şatê Diyarbekr, me qemyonek girt, neyar hat ser me. Me bi tifengan
lêxist. Em hatin, xelkê Kurdmanc çete bûn, hatin pêşiya me. Seyidxan got em
brayên hev in, talana kesî li pêşiya me nîne. Dînê Mihemed e, hon çawan li
mexin?
Mêrikan got ji we re oxir be.
Wê şevê em pê de hatin dora Mêrdînê. Teyarê elam dabû Diyarbekrê. Bi
qemyonan Tirko esker şandin.
Bû sibe, em hatin. Taştê bû, me li [cîkî] hespên xwe av didan, me bala xwe da
10-12 esker di wê de hatin. Me çekên [kincên] xwe guhan, çekên eskerî li xwe
kir
û pê de sekinîn. Çawiş pêş de hat. Me go "gel gel".
Hat nik me, [me] go "teslîm", nebil, me kuşt. Eskerên dî me tev hêsîr
girt. Me
hêsîr berda, tomatîk jî me ji wan stand.
Êdî em hatin, tifingên wan, hespên wan me anîn. Esker hatin ser me, me [li]
hev xist heta bû mexreb. Saetek li roj mabû berik li devê min ket.
Ez, Sidiq û Miheme em bi hev re bûn. Em bi tinê mabûn. Hevalên min ez suwar
kirim, me qesda çiyê kir, Çiyayê Dêrikê. Wê şevê [em] çûn Ewrîxan.
Li Ewrîxanê dest avêtin me, girtin. Miheme ginin, min û Sidiq me bazda.
Tifingan li me xistin, Sidiq birîndar bû. Ez revîm, xelas bûm.
Wê şevê pê de hatim. Ez hatim gundekî. Rexta min li pişta min bû, tifing û
şeşderba min bi Sidiq re bûn. Min dî du xort hatin, ji min re gotin rext li
pişta te
ye, ka tifinga te?
Tifinga min nîne.
Deyn [deng] nekirin. Rexta min, pere, şarê min standin. Min rêya xetê pirsî,
nîşa min dan. Mehîna min nebirin.
Heta ko ez hatim wî gundî çar rûj ketibûn navê. Ez tihn û birçî bûm. Wê şevê
ez pê de hatim. Sibê zelal bû ez giham gundê Çelebî.''^ Ez hatim derê malekê
min
av xwest. Du sê xort hatin dizgînên mehîna min kişandin. Ez dûwê mehîna xwe
çûm. Ez jî xistim koxekê. Yekî din hebû, ew jî mezinê gund e. Min got ez
braziyê
Seyidxan im. Got heke Çelebî nayê [neyê], pênehese ez[ê] te derbasê xetê kim.
Çelebî pê hesiya, Çelebî hat ez birim qulikê [qulbcê], ez teslîm kirim.
Telefon dan Mêrdînê, gotin bînin. Du zebtîye dan min, ez suwar kirim, me da rê.
Em hatin gundekî, min av xwest; bîrek hebû, jinek û mêrek li ser bûn, min av
ji jinikê xwest, esker nehişt ez av bixwim, li min xistin. Min jî mehîna xwe
berda.
Tifing li min berdan, heta ez ji ber çavên wan winda bûm. Mehîna min birîndar
kirin. Min mehîna xwe hişt. Min xwe veşart.
Hatin mehîn dîtin, geriyan negeriyan heta êvarê ez nedîtim, çûn.
Wê şevê ez zivirîm, min berê xwe da xetê.
Şivanekî ez ginim, go ez[ê] te teslîmê qereqolê bikim. Zêr bi min re hebû, min
zêrê xwe da şivên, ez berdam.
Ez hatim, min bala xwe da, pêşiya min qurmînê (?) tifingan e. Esker[ê] ko ez
ji ber revîm bi dar ve kirin.
Wê şevê di fatosa'** genim de ez mam. Heft rûj ketine navê.
Sibêzelal bû. Ez ji germê qijqijîm.^^ Bû mexreb, hetasibê, taştiyêçilm, minxwe
gihand xetê. Ez hatim Qermanê. Qermaniyan li min xweyitî kirin. Tewfîq hate li
[ba] min û ez anîm Gundorê.''^
Bqek ji notên jêrîn di nivîsa Celadet AIî Bedirxan de hene, hin not jî M.
Malmîsanij
(M. M.) lê zêde kirine.
' Celadet Alî Bedirxan li hemberî van navan bi qelemeke din ev nav jî
nivîsandine:
Seyidan, Bilikan, Şêxikan, Qerecan. (M. M.)
^ Dara Hovo zozanê Seyidan e. Li ser çiyayê Kosorê ye (axa wê sor e, xwelîsor).
Kosor
di nav Bilanixê û Deşta Mûşê de ye.
' Herçiqas Celadet AIî Bedirxan di ciyê "Qazgol" de
"Kazgol" nivîsiye jî bi qasî ku tê
fêmkirin bi şaşî wisa nivîsandiye. Min di ciyê "Kazgol" de
"Qazgol" nivîsî. (M. M.)
* Herçiqas Celadet Alî Bedirxan di ciyê "qaz" de "kaz"
nivîsiye jî bi qasî ku tê fêmkirin
bi şaşî wisa nivîsandiye. Min di ciyê "kaz" de "qaz"
nivîsî. (M. M.)
' karar verdiler
^ sûzen bûn: Di rengê mêrikî de ez sûzen bûm (şuphelendim).
Me'nayên hersê kelîmeyên jêrîn Celadet AIî Bedirxan tenê bi Frensî
nivîsandibûn, yên
Tirkî min lê zêde kirin. (M. M.)
sûzen: mêfîe [şûpheli, kuşkulu, gûvensiz]
sûzenî: mefîance [kuşku, gûvensizlikj
sûzen bûn: se mefier [-den kuşkulanmak, -e gövenmemek]
^ Celadet Bedirxan ev cumla "Serê tebaxê bil gava derkedn" li kêleka
rûpelî nivîsandiye.
Kelîma "em" -di nava parantezan de- min lê zêde kir. (M. M.)
' Xwedê agahî: Allah bilir.
' Li vir kelîmeyek nehat xwendin. (M. M.)
'" Li jorê ev nav wisa haubû nivîsîn: "Bilanûx" (M. M.)
" Wextê warê serhedî bû./hasat zamani
'^ Di desmivîsa Celadet AIî Bedirxan de ev kelîme wisa hatiye nivîsîn: reber.
(M. M.)
'^ Li vir kelîmeyek nehat xwendin. (M. M.)
''' Li vir kelîmeyek nehat xwendin. (M. M.)
" Di desmivîsa Celadet AIî Bedirxan de ev nav wek "Ferhenlî"
hatiye nivîsîn lê navê vî
gundî "Ferhend" e, ne "Ferhenlî". (M. M.)
'* Celadet AIî Bedirxan di ciyê Hezro de bi şaşî Xezro nivîsiye. Her di wî rûpelî
de cara
duduyan Xezro nivîsiye, lê pafê ya duduyan îptal kiriye û Hezro nivîsiye. (M.
M.)
" Paşnavê malbata Hisên Axa û Hesen Axa îro Azîzoglu ye. (M. M.)
" Mil neda ber me.
" Celadet Alî Bedirxan li hember kelîma Hondrof pa|ê nivîsiye Hundif. (M.
M.)
^° kurşe (m): ûzerine yagmur yagmiş donmuş kar
^' gîhar (n)/diyar
^ Li vir du kelîme nehatin xwendin. (M. M.)
" Li vir kelîmeyek nehat xwendin. (M. M.)
^ Li jorê ev nav wisa hatibû nivîsîn: Hemê Helo. (M. M.)
^' agir dadan: atq yakmak
^' Gûlik: Jê şîrêz çêdibe.
" zuxir: cihê newal û asê
^ Li jorê ev nav wisa hatibû nivîsîn: Pirqajênê. (M. M.)
^' Ev kelîme di vê nivîsê de gelek caran wisa jî hatiye nivîsîn: got. (M. M.)
^ Li vir kelîmeyek nehat xwendin. (M. M.)
" Li vir kelîmeyek nehat xwendin. (M. M.)
'^ çiq (qiç): Av dibe du bir, her bir çiqekî ye. Ev erd ko tê dimîne kelebest
dibêjin.
" Paşnavê malbata Zekî Beg, öztûrk e. (M. M.)
* Di vî rûpelê nivîsa Celadet de ev not heye: "brayê wan ê mezin Bavê
Mistefa". (M. M.)
'' Li vir kelîmeyek nehat xwendin. (M. M.)
'« di ... re
ber ... re
''' Celadet AIî Bedirxan pişti vê kelîmeyê wisa ni\asandiye: (m).
Yanî Celadet xwestiye nîşan bide ku ev kelîme (ket) mê ye (fêminin e). (M. M.)
ket (m): yonca
" Li jorê ev nav wisa hatibû nivîsîn: Hêkan. (M. M.)
" Li jorê ev kelîme wisa hatibû nivîsîn: rûj. (M. M.)
*' rûbar (rûbarê vî/wî alîyê): yamaç [bi Tirkî]; versant [bi Frensî]
*' me serî da ser/me berdaye
Eskerê Tirko serî daye ser hev dikişîne ber bi me tên.
^^ Ev kelîme di vê nivîsê de gelek caran wisa hatiye nivîsîn: hûn. (M. M.)
" Xwe sil mekia: Kendinizi bozmaym.
*^ Li vir kelîmeyek nehat xwendin. (M. M.)
** Celadet AIî Bedirxan, li kêleka navê Çelebî wisa nivîsandiye:
"Evdilkerîm."
Dîsa di vê notê de wisa nivîsîye: "Ev Çelebî kurê Evdirezaq Çelebî Şêxten
[Şatana] ye."
(M. M.)
^ fatos/gidîş
*^ qijirîn/qijqijîn: gûneşten yanmak
rewisîn
rewisandin: ate§te ûtûlemek
kizirandin
^ Li kêleka hin rûpelan, Celadet AIî Bedirxan hin gotin nivîsandine ku têkiliya
wan bi
vê nivîsê re tune. Ez wan jî li gor rêza elfabeyê dinivîsim. (M. M.)
Birîna me di bin potê me de ye. (medhelûk)
Mirov parsûwa xwe raberê herkesî nakê.
Rêzika Kurdan: 1-ziman 2-çek 3-eşîrî 4-stran 5-govend
Rêzika wî li dûw dihere. Mîr mirovekî xwedan rêzik e.
[Ferhengok]
[ji hev de xistin]/ji hev de xistibûn: parça parça etmek
kox: suprunttilûk
koxik: kûmes
lorx (m): kar ile karişik çamur
penc kirin: armalamak
teqin/teqn (m): bataklik
xeberdox: porte-parole [sözcû]
xwarinî: provision, des vivres [yiyecekler, azik]
zik çêrandin: odakbk etmek. (Em zebtîyeyên Mûşê ne, zikên xwe biçêrînin.)
Celadet AIî Bedirxan me'nayên kelîmeyên "xeberdox" û
"xwarinî" tenê bi Frensî
nivîsandibûn, me'nayên wan ên Tirkî min lê zêde kirin. (M. M.)
îsmê xas [Navê kesan]
Barano, Behrem, Behrûz, Bengî, Beybûd/Baybûd, Bêzar, Cangîr, Cengo, Cocê, Delo,
Dilo, Dilşa, Dîlo, Edê, Efo, ÊIo, Felemêz, Ferfîirê, Ferman, Fetê, Fêrik, Gefo,
Gulîzer,
Gulperî, Gurgîn, Hodo, Kewê, Kilê, Kono, Kotê, Lezgîn, Miskê, Nezîr, Nîgar,
Otê,
Perîzad, Qefew, Rindê, Senem, Serdil, Sertîp, Seyrê, Seyro, Siyabend, Şayiste,
Şeno, Şero,
Şewêş, Şîno, Şîrvan, Têlî, Têlo, Tîto, Toro, Xirtê, Xoxê, Zelêx, Zinar, Zîzê.
SEYIDXAN
(...) Seyîdxan bi sê denga gazî dike li 'Elîcanê Gerdengazî, li Tofîq, li
Silhedîn,
divêje: "Bav li birayê min bûno, mêrbin, mêrîçêbin, îro rojamêraye,
ezêtemînekê
li we bikim, temînaapêxwe meşkênin, esker mekujin, êtîm in,xerîb in, zarûêxelqê
ne, binemir in, gune ne; bikujin zapit û qumandarê Cumhûrîyetê 'edûê dîn in, ez
Bavê Silhedîn im, di nava min û wan da Ava Mûradê, hidûdê 'Ecem e."
Axayê mino, şerr e, li ser min şerr e,
Bê, welle, milletê Kurda bêbext e, ji Seyîdxan nagerre.
Divê, Kopê bişewite li ser devê rê ye,
Kambax bibe, li ser devê rê ye,
Mala mi bi xulama Sedîq Beg û Mûsa Beg,
Ev herdu bûne reyîsê çeta hukûmetêye,
Çil pênc suarê Sîpika û Cibra hiltînin, têne ba midûrê Kopêye,
Dibê: "Lo lo midûro, agir xênîyê bavê te keto, dinîya xirab bibe tu bi
dinîyayê
nahesî, ez îro reyîsê çeta hukumetê me, cûaba Seyîdxanê Kerr, Bawê Seydo, ji mi
ra hatîye, derketîye serê çiyêye. Bûye firar û eşqîya, mehkûmê dewletê ye. Sed
û
pêncî sûarê xezabê pê ra ye, di 'erdê Şêx û Weyîsqiran da digerre, li ce'da
Bitlîsê
gazmax dibe, ê bê li dora Kopê da bibuhure, ê Ava Mûradê biqelibe, ê bi devê
madoliya xwe bavêje nava Firansa, binîya xetêye."
Dibê, ew herdu begê Patnosê ji midûrê Kopê ra sê kevira hiltînin ji 'erdêye,
Jê ra datînin ser masêye,
Jê ra sond dbcun bi telaqê jinberdanêye,
Destêxwe datînin ser Qura'nê, dibên: "HetaSeyîdxan, 'Elîcan, Tofîq,
Silhedîn
-her çar serekdarê mehkûma- em li dora Kopê da nekujin, qaçaxê dewletê di ser
me
ra derbaz nabe vêderêye."
(...) Axao, dibê, Sedîqê Mistefa Beg dengekî gazî dike Tofîqê birayê Seyîdxan,
Dibê: "Xebera te ji devê xwe gotîye, bixo, hêja bişêkirîne".
Destê xwe davêje şeşderpê, ji qewlixê dertîne,
Şerjorê şeşderpê li qûna şeşderpê dixîne,
Ew û Tofîqê birayê Seyîdxan, weke du beranê pezkûvîya ji ber hev vedikşin,
Di devê dergê da di hev dbcerricin,
Weke du gurê har li hev digerrin,
Li pişta mala li hev fitilîn,
Herdu li ba karka sergîna li hev rast hatin,
Gulle bi gulle pêsîra hev da danîn.
Demaça Sedîqê Mistefa Beg qelp bû, şerjor sûar kir, tiştek derneanî,
Tofîqê birayê Seyîdxan qalpaxê mejîyê wî rête ser cote gîzmê wî bi mêranî,
Madolî ji milê wî anî xarê, demaçe ji destê wî deranî,
Çar pihîn bi pe'nîya gîzma xwe li ser textika 'enîya wî danî.
Go: "Ez ferxê Ûsivê Seydo me, Ji deşta Mûşê, Çemê Binanixê, çiyayê
Serhedê,
zapit il qumandara ez ji Romê diqelînim. Ezê gelek kûçkê weke te, li pêşîya xwe
bînim rayê".
Seyîdxan divê divê: "Ev yek bûye, bila nebe didu. Pêşiya firar û qaçaxê
min
berdin bila bi silametî herre."
Şerrekî dibe li hewşa midûrê Kopê, li qûna Çiyayê Girîdaxê, bi du cîya,
Bi tarîbara sibê ra li ser serê van mehkûma teyara difirrîya,
Hurmînê topa, lig-ligê axirmakîna, agirê mecnenîqa ji 'erdê heta 'ezmana li ser
serê wan hêsîra dirrijîya,
Gele şede-şûdê 'Elîcanê Gerdengaz, babê babê 'egîtê çiyayê Serhedê hene,
Xwe ji heval li hogirê xwe didize, xwe bi kozika Mûsa-Beg û midûrê Kopê digihîne, Devê çapilîyê li ser pişta wan di'edlîne,
Çar tilîya kezeba reş bi devê çapilîya xwe va dertîne,
Heyfa hêsîr û feqîrê Gelîyê Zîla ji hersîya hiltîne. (...)*
* Çavkanî: Zargotina Kurda-I, Yên ku berhevkirine: Ordîxanê Celîl û Celîlê
Celîl,
Neşirxana "Naûka", Moskova, 1978, r. 261-264
Kovara çira hejmar 4
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder