Cêc Yada Simayilka Kürtleri

Kim bu Simayilka Kürtleri?

MOSKOVA 2013 / ANF  - Çevrelerindeki Kürtler onlara Cec diyor. Dilleri Kürtçe olmasına rağmen Kürtçe’nin dört şivesinden de farklı. Kazakistan ve Kırgızistan’da yaşıyorlar. Kazak ve Kırgızlar, onları güçlü ve kuvvetli ama kapalı bir topluluk olarak tanımlıyor.


ANF ne zaman ve nereden geldikleri bilinmeyen giyimleri, dilleri ve yaşamları farklı olan Orta Asya’daki Cec Kürtlerini araştırdı.

BATUM’DAN ÖNCESİ TAHMİN

Çevrelerindeki Kurmanc Kürtler onlara Cec, onlar da Kurmanclara Kocum diyorlar. Ancak ne Kurmancalar ne de Cec’ler kullandıkları bu kelimelerin anlamını bilmiyor. Bizimle sohbet eden bir yaşlı ısrarlı sorularımıza kendine uygun bir mizahla gülerek “belki de bunların hiçbir anlamı yoktur” diyor. Ancak başka bir Kürt yaşlısı “Cec” çok çalışan ve hiç yorulmayan anlamına geldiğini söylüyor. İçlerindeki bazı yaşlılar ise kendilerine Simayilka Kürtleri diyor. Ama genel olarak Batum Kürtleri olarak adlandırılıyorlar. Sebebi ise Gürcistan’ın Güney Acarya otonom bölgesi olan Batum’dan geliyor olmaları.

Cec’ler yada Simayilka’lar Gürcistan’ın Acar otonom bölgesinin merkezi Batum’dan 1944 yılında Sovyet rejimi tarafından diğer Kürtler gibi özel sürgün kapsamına alınarak Kazakistan ve Kırgızistan’a getirilirler. Ancak onlar diğer Kürtler ile birlikte değil birkaç ay sonra topluca getirilirler. Onlar da diğer Kürtler gibi zorunlu iskâna tabi tutular ama birlikte olmalarına izin verilmez. Bunlar getirildikleri yerlere dörder, beşer aileler şeklinde farklı köylere yerleştirilirler. 1956’da özel sürgün kapsamından çıkarılınca tekrar bir araya gelirler.

Batum Kürtleri bugün halen Almaata bölgesindeki Derjinskiy, Kayan kuş, Pervamayka, Jana Talab ve Jana Dour köylerinde 4000, Canbul bölgesindeki Casurgen, Keneş, Grodikoy köylerinde 2000, Taldı Kurgan bölgesinde Karatal, Frunze, Üç top, Savetskaya köylerinde 3000 Çimkent bölgesindeki Aleksevkaya, Belavod, Lenger köylerinde yaşıyorlar. Toplam nüfusları 17 bin civarında oldukları tahmin ediliyor. Yine Kırgızistan’da Bişkek ve Celalabat çevresindeki köylerindeki yaklaşık 2 bin kişinin bulunuyor. Batum Kürtlerinden bir kısmı Rusya’nın Krasnodar kentinden göç ederek yerleşir. Bugün halen buralarda 5 kadar Batum Kürdü yaşıyor.

Batum Kürtlerinin Kürdistan’ın neresinden geldikleri tam bir muamma. Toplumun en yaşlıları bile baba ve dedelerinin Batum’da yaşadığını söylüyor. Kürdistan’dan geldiklerini biliyorlar ancak neresinden sorusunun cevabını bilen yok. Kendilerinin de aradığı bu sorunun cevabını da yine kendileri araştırıyor. Onlardan bazıları Malatya ve Adıyaman çevresinden geldiklerini iddia ederken bazıları Simayilka’ların bir Serhat aşireti olduğu ve oradan geliyor olabileceğini belirtiyor. Bazıları ise Sovyetler yıkıldıktan sonra Türkiye gidip araştırdıklarını ve kendileri gibi konuşan Kürtlerin Karadeniz ve Trabzon dolaylarında yaşadıklarını iddia ediyorlar. Ama Batum’dan öncesi ile ilgili fikirlerin hepsinin bir tahminden ibaret olduğu açık.

DİLLERİ ZAZACAYA YAKIN

Cec’ler yâda Batum Kürtlerinin dilleri dört lehçeden de farklı. Konuştukları Kürtçe diğer Sovyet Kürtlerinin konuştukları şiveden de çok farklı olduğundan rahatça anlaşamıyorlar ve yan yana geldiklerinde Rusça konuşuyorlar. Zaten bu yüzdende iletişimde ve yaşamda farklı düşüyorlar. Çünkü kelimeler pek farklı olmasa da telaffuzları farklı.

Batum Kürtçesi Çıto (nasıl), rınd (iyi), mange (inek), Apo (baba), çerkiyi (nasılsın), verdé (burası), demdan (uyumak), xung (kız kardeş), brang (erkek kardeş), qısekırın (konuşmak), gır (yaşı büyük olan), zıvang (dil), kenadı dan (güldürmek), cung (küçük), xoli (niçin) pıt (kadınlar için kullanılan bir tabir “jın” gibi) ber (gel), aşmiş (yemek), pi (omuz), ezgi (eziyet), nimé (namaz), Kürtçedeki “ji” eki yerine “zi” kumlanıyorlar. “Örneğin; ew ji hat- ew zi hat

Kurdoloji uzmanlarından Kanade Kurdo bir makalesinde Batum Kürtlerinin Zazacaya çok yakın bir şiveyle konuştuklarından söz ediyor. Ancak bugün konuştukları şivenin Zazaca olmadığı da açık. Batum Kürtleri konuştukları Kürtçe şivenin dışında Rusça, Kazakça’da konuşuyorlar. Elbette ki Batum’dan geldikleri için Türkçeyi de biliyorlar.

GERONTOCRACY KORUNUYOR

Batum Kürtlerinin yaşamlarında bu kadarı fazla dedirten bazı geleneksel özellikler var. Bunlardan en önemlisi Gerontocracy’nin yanı aile içinde yaşlı olanın otoritesi mutlak şekilde korunması geleneği sürüyor. Ve çoğu geniş aile biçiminde yaşıyorlar. Bir Cec kadının evlendikten sonra ölünceye kadar eşinin kocasıyla ve büyük kardeşleriyle konuşması yasak. Çocuklarının evlendikten sonra hemen ayrılmasına kesin karşı koyuyorlar. Oldukça ileri yaşlardan sonra yakın bir yerdeki bir eve taşınmasına izin veriliyor.

Yine akraba evlilikleri aşırı olmamakla birlikte sürüyor. Ancak normal olmayan şekilde erken evlilik ve başlık parası gelenekleri var. Şüphesiz bu geleneklerin birçoğu normal Kürt gelenekleri ancak Cec’lerde farklı olan bunların uygulanmasındaki katı yaklaşım. Cec’ler yanımızda konuşurken erken evliliğin yanında kız kaçırma olayının yaygınlığından ve bunların çözümü için aileler arasındaki ilişki ve başlık paralarından söz ederken bir tiyatro oyununu andırıyor. Kendi anlattıklarına göre bir kız 14 yaşına geldiğinde evlilik için yeterli görülüyor. Cec kızlar ve erkekleri Kazak yâda Rus kız ve erkekleriyle evleniyor. Ancak bir Cec erkeği bir kızı beğenmişse ailesinden istesin yâda istemesin kaçırma hakkına sahiptir.

Cec Kürtlerinden bir aileyi bile bir kentte bulmanın imkânsız olduğunu söyleyenler diğer konularda olduğu gibi bu konuda da aşırı muhafazakârlık. Cecler aşırı sofi olmamalarına rağmen diğer Kürtlere göre dini ibadetleri daha fazla önemsiyorlar ve uyguluyorlar. Örneğin diğer Orta Asya Kürtlerinin asla yapmadıkları ramazan ayında oruç tutma ve mevlit verme gibi dini ibadet yöntemlerini uyguluyorlar.

Not: Samsun'un Dereköy Beldesinde 130 yıl önce Gürcistan'ın Batum bölgesinden gelen Kürtler yaşamaktadır. Dereköy'ün üç mahallesinin çoğunluğu Batum göçmeni Kürtler oluşturmatadır. Bunlar Cêc Kürtleri olabilirler.