İHSAN NURİ PAŞA

İhsan Nuri Paşa, Ağrı isyanlarını yönetmiş Kürt siyaset adamıdır. Hoybûn cemiyetinin askeri liderliğini ve Kürt silahlı kuvvetlerinin genel kumandanlığını yapmıştır. 1893'te Bitlis’te doğmuştur. Cibranlı aşiretinin ileri gelenlerinden Ali Quli’nin oğludur. İlköğrenimini Bitlis'te tamamladıktan sonra Erzincan Askeri Rüştiye Mektebine kaydolmuştur. Rüştiyeden mezun olduktan sonra İstanbul'daki Harbiye Mektebine girmiş ve 1910'da Harbiyeyi bitirerek teğmen rütbesiyle Osmanlı ordusuna katılmıştır.


Arnavutluk'ta kurtuluş hareketini bastırma harekâtına katılmış ve daha sonra Yemen'e yollanarak orada 33 ay kalmıştır. Yemen’den döndükten sonra Beyzon'daki 93. alayın yaveri olarak görevlendirilmiştir. 1. dünya savaşı başladığında Kafkasya cephesinde Rusya ordusuyla savaşmıştır. Ancak Nerman'da yaralanmış ve tedavi için Erzincan'a getirilmiştir. Tedavi bitince 9. ordunun mıntıkasında görevlendirilmiş ve Gürcistan'ın Ojorketi kentini işgal ettikten sonra kentte seyyar jandarmaların başına geçmiştir. 1. dünya savaşı bittikten sonra Kürdistan Teali Cemiyeti ile temasa geçmiştir. 30 Mart 1919'da Jîn dergisinde Wilson prensipleri üzerine bir yazısı yayımlanmıştır. Kurtuluş savaşı başlayınca İstanbul'dan Trabzon'a geçmiş ve Rüştü Paşa'nın emriyle Bakü'ye yollanan bir heyette yer almıştır. Heyet Bolşeviklerin iktidara geçmesinden sonra Anadolu'ya dönmek istemiştir. İzin verilmeyince bazı Azerilerle birlikte İran Azerbaycanı'na geçmiştir. Hasankale’ye giderek Kâzım Karabekir'in emrine girmiş ve Eylül 1920'de patlak veren Ermenistan seferine katılmıştır. Bu harekette ikinci kez yaralanarak tedavi için Sarıkamış'a nakledilmiştir. Çıldır'ı Gürcistan'a karşı savunmuş ve bölgenin tamamen Gürcü işgaline girmesine engel olmuştur. Çıldır'daki birlikleri dağıtıldıktan sonra sırasıyla Doğubeyazıt, Beşiri'ye atanmıştır. Daha sonra Silvan'a atanmış ve seyyar mitralyöz teftiş görevlisi olarak Siirt'te bulunmuştur. Bu arada Cibranlı Halit'in önderliğindeki Azadî örgütüne katılmıştır.

Nesturi isyanını bastırmak için Şırnak'tan Beytüşşebap'a nakledilen 7. kolorduya bağlı 18. piyade alayında görev almıştır. Azadi cemiyetinden gelen emirle kendisine bağlı 350 kişilik askeri birlik ve Kürt subaylarla birlikte alayın cephaneliğini alarak dağa çıkarak isyan başlatmıştır. İsyan yenilgiyle sonuçlanınca arkadaşları ise beraber Fransız Suriye mandasına sığınmışlardır. Oradan Şengal bölgesine geçtiğinde İngilizler Irak'ta askeri görev vermek istemiştir. Fakat “Ben Kürt halkının özgürlüğü için mücadele etmek istiyorum. Bir birliğin görevlisi olarak İngilizlere hizmet edemem” diyerek teklifi reddetmiş ve arkadaşları ile birlikte İran'a geçmiştir. İran'da tutuklanarak Zencan'a yollanmıştır. Zencan'dan gizlice ayrılarak Hoy'a gitmiştir. 1927'de Hoybûn cemiyetinin kararıyla 20 kişiyle birlikte Erzurum bölgesine gitmiştir. Türkiye ordusu peşlerine düşerek bir kaç kez çarpışmışlardır. Ağrı isyanları esnasında, Ağrı doruklarında Kürtçe olarak “Agrî ve Gaziya Welat” isimli iki gazete çıkartmış ve bu gazetelerde Cemşid imzasıyla yazılar yazmıştır. Türkiye ve İran'ın işbirliğinin sonucu 3. Ağrı dağı isyanı bastırılınca tekrar İran'a sığınmak zorunda kalmıştır.

18 Mart 1976'da Tahran'da caddeden karşıya geçerken kendisine bir motosiklet çarpmıştır. Ağır yaralanarak hastaneye kaldırılmış, yedi günlük komadan sonra 25 Mart'ta vefat etmiştir. Kürt meselesini millî bir çerçevede ele almış bilinçli ve ilkeli bir dava adamı olan İhsan Nuri Paşa, Kürt tarihi, folkloru, kültürüyle ilgili oldukça değerli çalışmalar yapmıştır. Yazdığı çeşitli yazı ve makalelerin dışında “Ağrı dağı isyanı” ve “Kürtlerin kökeni” isimli iki kitabı vardır.

Kaynak: http://www.kolkhoba.org/turha678.htm