Ağrı isyanı üzerine yeni belgeler

Ağrı isyanı üzerine yeni belgeler
SEDAT ULUGANA
Özel / 11:30 / 26 Nisan 2011

KONYA - Türk resmi tarih tezinin 'İngiliz kışkırtması' olarak gösterdiği Ağrı isyanının bastırılmasında İngilizlerin Türk ordusuna yardım ettiği ortaya çıktı. Açıklanan yeni İngiliz istihbaratına ait belgelere göre, Ağrı isyanı sırasında İngiliz uçakları kullanıldı.

Ağrı isyanı sırasında Türk ordusunun kullandığı uçakların İngiliz yapımı olduğu ortaya çıktı. İngiliz istihbaratının belgelerine göre isyanın bastırılması sırasında İngiliz uçaklarının savaşa dayanıklılığının test edildiği belirtiliyor.

Ağrı isyanında kullanılan uçaklara ilişkin yaklaşık yüz yıl sonra ortaya çıkan belgeler aynı zamanda resmi Türk tarih tezinin ‘İngiliz kışkırtması’ iddiasını yalanlıyor.

Blackbirdmodels adlı internet sitesinin yayınladığı belgelerde Ağrı isyanı “en büyük Kürt isyanı” olarak nitelendiriliyor.

Belgelere göre ‘İngiltere’nin Türkiye’ye sattığı uçaklar kısa sürede monte ediliyordu ve çoğu da Kürt direnişçiler tarafından düşürüldüğü’ belirtiliyor.

“UÇAKLAR AĞRI’DA TEST EDİLDİ”

Ağrı’daki savaşın üç ay sürdüğüne dikkat çekilen belgelerde, İngilizlerin aynı zamanda ürettikleri uçakların savaşa dayanıklılığını da test ettiğini yazdı. Savaş uçaklarına ayrıntılı bilgilerin yer aldığı belgelerde Ağrı’da Kürtlere karşı kullanılan uçaklar ve o dönem yaşanan savaşa ilişkin şu bilgileri verdi:

“Son yüzyıl boyunca Güney doğu Avrupa ve Ortadoğu birçok dini ve milliyetçi gruplar ve insanların vatanları için verdikleri bağımsızlık mücadelelerine sahne oldu. Kürt halkının uzun müddet hem Türk hem de Irak rejimiyle anlaşmazlıkları oldu.

1920 ile 1930 yılları arasında Türkiye’nin Kürt bölgelerinde isyanlar çıktı. Kürtler, Birleşik Hoybun Komitesinin Generali İhsan Nuri Paşa önderliğinde birkaç grup şeklinde 1927 yılında en büyük Kürt isyanını başlattı. İlkinde isyan başarılı oldu. Ararat Kürt Cumhuriyeti bağımsızlığını ilan etti.

Bunun üzerine Türk ordusu 66.000 asker ve 100 uçakla 11 Haziran 1930’da isyana müdahale etti. Kürt Hükümeti İngiltere ve uluslararası topluluktan askeri yardım talep etti. Savaş üç ay sürdü. 17 Eylül 1930’da isyan bastırıldı.

Türk hükümetinin Kürtlere yönelik askeri operasyonunu Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı uçaklarla da destekliyordu. Bunun için uçak şirketlerinden çok sayıda Letov s.16 bombardıman uçağı sipariş etti. Çabucak monte edilen bu uçakların çoğu Kürtler tarafından düşürüldü.”

Araştırmacı Ayşe Hür ise isyanların bastırılmasında Türklerin elindeki uçaklarla ilgili şu bilgileri veriyor. Ayşe Hür’ün aktardıkları şöyle: 27 Nisan 1925 tarihli bir İngiliz istihbarat belgesine göre, Mardin’de bulunan yedi veya sekiz uçaklık filodan sadece iki uçak çalışır durumdaydı. Fransızların 1921’de geri çekilirken bıraktıkları dört uçakla birlikte Mardin’de müdahaleye hazır sadece dört uçak vardı. Yakıtları trenle İstanbul’dan getirilen bu uçaklar günde iki kez uçuyor ve isyan bölgesini bombalıyorlar; olası bir sabotajdan korunmak için de Mardin’e gece dönüyorlardı. Aynı rapora göre, pilotlardan üçü daha önce Almanlarca eğitilmiş Osmanlı ordusundan gelen asker, diğer üçü ise sivil pilotlardı.

5 Haziran 1925 tarihinde Britanya İmparatorluğu ve Türkiye arasında imzalanan bir antlaşma uyarınca, İstanbul’daki İngiliz Askerî Ataşesi Binbaşı R. E. Harene ile İtalyan Ataşesi Deniz Yarbayı Neyroni’den oluşan bir ekip Türk Hava Kuvvetleri’ni yetkinleştirmek için bir dizi rapor hazırlamışlardı.

Söz konusu rapora göre 1926 sonu itibariyle Türk Hava Kuvvetleri’nin elinde 153 savaş uçağı vardı. Bunlardan 77’si (20 Bréguet, 10 Junkers, 30 Caudron, 17 Savois markalı) 1925 yılında satın alınmıştı. Ayrıca Osmanlı’dan kalma faal 10 savaş uçağı vardı.

Türk Hava Kuvvetleri’nin uçakları ilk olarak 1927 yılı sonbaharında, Şeyh Said’in kardeşi Şeyh Abdürrahim’in güçlerine karşı kullanıldı. Bir Fransız istihbarat raporuna göre, Palu ve Malatya’dan kalkan uçaklarla, Diyarbakır’a götürülmek üzere 25 Ekim 1927’de trenlerle Mardin’e getirilen beş uçak isyancıları bombalamıştı. Rapora göre, bölgede 24 uçak müdahaleye hazır bekliyordu.

Türk Hava Kuvvetleri uçakları esas olarak 1927-1930 arasında birkaç fasılada gerçekleşen Ağrı Kürt İsyanı sırasında kullanıldı. 27 Ocak 1928 tarihli bir Fransız istihbarat raporuna göre, o sırada Türk Hava Kuvvetleri’nin elinde 200 kadar uçak vardı. (Örneğin 1928’te 45 adet Bréguet 19.7.A2 alınmıştı.) Robert Olson’a göre sayı 1930 sonlarında 300’e ulaşmış, bunlardan 60 kadarı Ağrı’da kullanılmıştı. Araştırmacı Emin Karaca’ya göre ise Ağrı’da kullanılan uçak sayısı 80 civarındaydı.

ANF NEWS AGENCY