HOYBUN ÖRGÜTÜ ( 1927 – 1946 )

1927 yılında Lübnan Beyrutta kuruldu, Şeyh Said Hareketi sırasında ihanet etmişler ile şeyh Said hareketinde olup yenilenlerin birlikte kurduğu bir örgüttür.




Örügütü kuran kişilerin sosyal durumlarına baktığımızda , doktor, gazeteci , subay , axa ,beg ,öğretmen ve şeyh gibi toplumun her kesiminden insanların yer aldığını görüyoruz. Bu insanların ortak paydası ; müstakil bir kurdistan idi...

Kuruluş itibari ile Şeyh Said Serhıldanının bastırılmasının hemen ertesinde yani 2 yıl sonrasında kurulduğunu ve kurulduğu yıl bir ayaklanma düşündüğünü ve bunu örgütlemeye çalıştığını görüyoruz. Bunun için Ağrı da bir ayaklanma başlatılmış ve askeri güçlerin başına İhsan Nuri Paşa getirilmiştir. Bu ayaklanma 1927-1932 arası sürmüş kemalistleri uzun süre uğraştırmıştır. Şeyh said ayaklanmasından daha örgütlü olduğu için daha uzun sürmüş ve binlerce kemalist asker öldürülmüş ,onlarca türk uçağı düşürülmüş ve bütün bunlar o sırada bölgede olan bir yabancı gazteci tarafından dış dünyaya duyurulmuştur. Ağrı da 4 yıllık bir kürt cumhuriyeti kurulmuştur : Ağrı Kürt Cumhuriyeti . Bu Cumhuriyet kendi valilerini ve diğer yönetcilerini atamış 4 yıl boyunca hükmetmiştir.

Bu örgütlenmede aktif olan kişiler / aileler şunlardır : CemilPaşazedeler, Bedirxaniler , Cegerxwin, Dersimli Nuri, Haco Axa , İhsan Nuri Paşa , Ferzende ; Şeyh Ali Rıza ( şeyh saidin büyük oğlu) , Memduh Selim , mahmut şükrü sekban gibi kişi ve aileler bulunmuştur. Örgütün ilk başkanlığı Celaled Bedirxana verilmiştir.

Şeyh Saidin büyük oğlu Ali Rıza toplantıya ingilizlerin engellemeleri sonucu gidememiş ama yerine iki temsilci yollamıştır . fakat daha sonra Xoybun ile Taşnak arasındaki ermenilerin nufuslarına göre Kurdistana tekrar geri yerleşmesi anlaşmasına karşı çıkmış buna gerekçe olarak da , ermenilerin nufuslarının kilise defterlerinde kayıtlı olduğunu ama fakir kürt halkının ise böyle bir kayıttan yoksun olduğunu söyleyerek ; “ gelsinler biz onlara köylerini verelim çünkü biz onların bütün köylerini tanıyoruz” demiştir.

Ali Rızanın bu ayrılmadan sonra bağdatta alternatif bir örgütlenmeye gittiği söyleniyor. Fakat etkili bir yapılanma olmayan bu çalışma TC nin Xoybunu Parçalamak için 1929 da ilan ettiği af ile ülkeye geri dönüyor.

1927-1946 arasında varlık gösteren örgüt , hem ömrü hem de örgütleneye getirdiği tarz ile kürt örgütleri arasında seçkin bir yere sahiptir. Suriye Kurdistanında üslenen örgüt sadece kürdistanda çalışmayıp Mısır , Amerika , Fransa gibi yerlerde temsilcilikler açmış bu ülkelerin dillerinde yayınlar çıkarmış ve kamuoyunu bu yönde bilgilendirmeye ve destek sağlamaya çalışmıştır.

-Xoybun Kurtarılacak hedef olarak önüne sadece Kuzey Kürdistanı koymuştur
- İran Suriye Ve Irak kürtleri ile ilgili bir çalışma yapmamıştır. Tüzüğünde bu işgalci ülkeler için “dost halklar” ifadesini kullanmış ve böylece isyan süresince onların müdahil olmamasını sağlamaya çalışmıştır. Ama bu politikası tutmamıştır. İran hükümeti TC ile anlaşmış ve ağrı sınırındaki ufak bir oynama ile isyan boğdurulmuştur.
- Sovyetler Xoybun örgütüne ve Ağrı isyanına “emperyalist bir oyun” gözü ile bakmış ve bu yönde karşı tavır koymuştur.
-İnglizler ise 1923 te kendi izinleri ve desteği ile kurulan kendilerine halifeliği kurban eden ve Musul’a kadar olan yerleri veren T.C yi desteklemeyi tercih etmişlerdir. Böylece Sovyetlerin ingiliz oyunu olarak gördüğü ayaklanma ingilizler tarafından da yüzüstü bırakılmıştır.
- Xoybun-un yemin metnin de “bu yemini eden bir kürdün namus gibi şeyler haricinde asla bir diğer kürdü öldürmeyeceği , Katil fiilini işleyen kürdün Xoybunun vereceği cezaya razı olacağı ve/veya bu cezayı icap ederse kendime uygulayacağımı teyit ederim ; wallah, Billah...” denilmiştir.
-Xoybun örgüten giren her üye örgütün sırlarını büyük bir gizlilik içinde taşıyacağını ifade etmiştir ve örgüte belli bir aidat verileceği yazılmıştır.
- Taşnak Ermenilerle Xoybundaki Kürtler arasındaki bu ittifak 1946 ya kadar sürmüştür. Bu ise 1946 da artık gevşeyen örgütün dağılmasına sebep olmuştur. Çünkü baştan beri Taşnaklarla olan bu ilişkiye karşı çıkan bir klik vardı Xoybunda. Bu antlaşma bize aynı zamanda şunu da gösteriyor kürtlerle ermeniler arasındaki ilişkiler 1915 ermeni tehciri sırasında devletin istediği şekilde tam bir kırılmaya uğramamıştır. Çünkü bu tehcir sırasında İttihat Ve Teraki ekibi ermenileri kürtlerin eli ile öldürmek istemiş ve bunda bazı yerlerde başarılı da olmuşlardı. Ermenilerin de kürt köylerine yönelik saldırılarına Rağmen Kürt halkı bu soykırıma karşı yine de tavrını almış binlerce ermeniyi kurtararak sovyetlere varmalarını sağlamıştır. Xoybun-Taşnak antlaşmasında ; geçmişe rağmen bişeyler yapılmış olması ilişkiyi ileri bir boyuta taşımıştır.
-Xoybun un örgütlediği Ağrı ayaklanması ilk Gerilla birlikleri olan ; “Fedai Desteleri” ni ortaya koymuştur. Ve böylece kürt tarihi modern anlamda kurumsallaşmış –ulusal taktik haline gelecek olan – gerilla mücadelesini Xoybun-un şahsında başlatmıştır. Ve düşmanın kürtler karşısındaki teknik ve askeri üstünlüğü veya tersinden bir ifade ile ; kürtlerin düşmana karşı kendi içlerindeki parçalanmışlığı bitmediği müddetçe bu gerilla taktiği devam edecektir.
- Celaled Bedirxan-nin Cemilpaşazdelerle anlaşamayıp örgütten ayrılmasından sonra – bu tarih aynı zamanda ağrı ayaklanmasının yenilmiş olduğu tarih de oluyor- 1932 de Kamûran Bedirhan, Hevînd Sorî, Eli Seydo, Cegerxwin, Qadrîcan, Mehemed Emîn Botî, Osman Sebrî, Nureddin Zaza, Doktor Ehmed Nafîz le kürt dili ve edebiyatı için bir küçük ansikopedi önemi taşıyan “Hawar” dergisinin yayınına başlar. Bu dergi bazı maddi sıkıntılar ve fransızların engellemeleri nedeni ile bir ara durmuşsa da 1943 e kadar çıkarak 57 sayıyı tamamlamıştır.
- 1929 da TC çıkardığı af yasası ile Xoybunu Eritmeyi ve parçalamayı hedeflemiş ve bunda kısmen başarılı olmuş ama örgüt genel olarak mücadeleye devam etmiştir.
-1930 da TC Ağrıda isyancılar görüşmüş fakat Ağrı kürt Cumhuriyeti Temsilcilerinin tavizsiz tutumları yüzünden bir kazanım elde edememiştir.
- Xoybunun kurucu ve yönetici kadrosu hiçbir zaman TC nin eline geçmemiş Suriye, İran ,Mısır ve Avrupada yaşamışlardır. Bunlardan bazıları anılarını da yazmışlardır. Örneğin ; M.Nuri Dersimi , Ekrem Cemil Paşa, Cegerxwin gibi...
- Xoybun 1946 Suriye Kurdistanı Demokrat Partisi olarak ismini değiştirmiş, 22 ocak 1946’da kurulan Mahabad Kürt Cumhuriyetine destek vermiş fakat Cumhuriyetin yıkılışı beraberinde Xoybunun da sonunu getirmiştir...