AĞRI ATEŞ DAĞI

Ağrı diye dağ adı olur mu allahaşkına? Neyin ağrısı, kimin sancısı? Agir Kürtçe “ateş” demek. Agirî bunun sıfat hali, ateş dağı. Türkçe ismin buradan gelmiş olduğu belli. O dağın öz Ermenice adı da Ararat değildir, Masis’tir. Ararat Tevrat’ta geçen İbranice bir isim, Mezopotamyanın kuzeyinde bugün “Doğu Anadolu” dedikleri dağ ülkesinin genel adıdır.



Ağrı Dağı/Sevan Nisanyan

Ağrı diye dağ adı olur mu allahaşkına? Neyin ağrısı, kimin sancısı? Agir Kürtçe “ateş” demek. Agirî bunun sıfat hali, ateş dağı. Türkçe ismin buradan gelmiş olduğu belli. En son 1840’ta volkanik faaliyet görülmüş, duman falan çıkmış. Ama isim en erken ne zaman kullanıma girmiş, onu tesbit edemedim.

O dağın öz Ermenice adı da Ararat değildir, Masis’tir. Ararat Tevrat’ta geçen İbranice bir isim, Mezopotamyanın kuzeyinde bugün “Doğu Anadolu” dedikleri dağ ülkesinin genel adıdır. Yaratılış 8.4’te Nuh’un gemisinin Tufandan sonra Ararat DAĞLARINDA karaya oturduğu yazar, tekil değil çoğul. Sonradan akıl yürütüp bu dağların olsa olsa Ağrı/Masis Dağı olduğuna karar vermişler, dağı da Ararat diye adlandırmışlar. Oysa Şırnak’ın oradaki Cudi Dağı akla daha yakın duruyor. Ortadoğu’dan kuzeye baktığında dağ ülkesinin ilk büyük dağı orasıdır. Fırat’la Dicle göklere kadar taşar da yüzmeyi başarırsan kendini Cudi Dağında bulman gerekir normal olarak.

Ararat’ın Asurice’si Urart’tır, –u nominatif ekiyle Urartu olur. Memleketin adı bilim dünyasında böyle tercih edilir, çünkü 19. yüzyılda Asur dilini çözen Henry Layard ile Van yazıtlarını okuyan Archibald Sayce bu adı kullanmıştır. Oysa Urartu yerine Ararat demek de sanırım eşit ölçüde doğru ve mümkündür. İkisi de egzonimdir (exonym), yani elin Deutsch’una bizim Alman yahut Macarların Német demesi gibi bir “dış adlandırma”. O devirde Van’da oturup bütün dağ ülkesine hâkim olan halkın kendine verdiği ad Khald yahut Xald, ülkenin adı da Nairi veya Bianili imiş. Güneydeki Sami komşuları Ararat/Urartu demişler. Neden öyle demişler, bilen yok.

Sonuç: A) O memleketten bir sürü insan geçmiş, B) hepsi Türk değilmiş, C) hepsi Kürt veya Ermeni de değilmiş. Üçbin senelik perspektife koyunca insan biraz daha alçakgönüllü olma gereği duyuyor.





Ağrı Dağı