Kürt meselesinde nereden nereye?

Genç Türkiye Cumhuriyeti Kürtler'i nasıl görüyordu?
Bugün gelinen noktaya nereden gelindiğini göstermesi açısından 1930 Ağrı İsyanı'ndan sonra Cumhuriyet Gazetesi'nde yazanlara göz atmakta fayda var.

Oxir be Apê Suleyman, Oxir be Apê Min!!!

Bu sabah(Pazar) erken saatlerde bizim ev telefonu ısrarla uzun uzun çalmaya başladı. Pazar günü erken saatlerde kim bu kadar ısrarla telefona sarılabilir diye tedirgin oldum. Kısa bir süre sonra kalktım ve telefonun nereden ve kimden geldiğini kontrol ettim. 

İHSAN NURİ PAŞA (1893-1976) - Nezîrê Cibo

“Devlet, sen’in rahat ve mutluluğun için her şeye hazırdır… Hangi ülkeyi istiyorsan, oraya atayalım. Pasaport verelim, istediğin ülkede yaşamını sürdür. Maaşını al. Tebriz Konsolosu bizzat getirip pasaportunu teslim edecek.”

Ağrı Direnişinden vazgeçirmek için vaatlerde bulunan Türk heyetine ve sözcüsü İbrahim Tali Beye İhsan Nuri paşa şöyle cevap veriyordu:

Çelengeke Xebata Azadiyê: Osman Sebrî (1905-1993) / Fehim Işık

Edebiyatnasê Kurd Prof. Qanatê Kurdo, dî kitêba xwe ya Tarîxa Edebiyata Kurdî de helbestvan û siyasetmedarê Kurd Osman Sebrî, weha dide naskirin: "Li paş Cegerxwîn şêrê serê çiyayê Kurda yê duwemîn Osman Sebrî ye. Di rewşenbîrkirin û şerê xwenaskirina Kurdan de gelek roj û salên giran li pêşiya wî mêrî bûne. Lê ew îş û karê xwe de ji riya xwe venegeriyayê, xebitiye, şer kiriye, bo xatirê serxwebûn û azadiya neteweyê Kurd."1

Kilameke Derbarê Serhildanên Agirî - Şerê Kosedaxê

August 25, 1930 Wilbert (Uncle) Robinson is on the cover.

August 25, 1930
Wilbert (Uncle) Robinson is on the cover.

Briton Haddon and Henry Luce's flagship magazine was the foundation of the Luce Publishing Empire. Their gamble paid off. Inside: Hauser of the Orioles; Dashing Jack Coats on the Riviera; Photo of Hitler; Fascists get into fights with all the other parties in Germany; Communists fight Nationalists in China with Chiang; Turks march on Kurds at Ararat; Tahiti sinks off Cook Islands - all passengers saved; Dr Lacey Kirk Williams has the world's largest protestant church - Chicago's Olivet Baptist Church; Fifth largest group are Negro Baptists; Man bites snake coiled around his neck; Tom's Peanuts; Kingman Arizona Coca Cola Ad; This issue has binding repair.

Türkiye’ye Geri Dönen Xoybûn Üyeleri Üzerine Notlar(8)

Jordi Tejel Gorgas’da Xoybûn üzerine olan çalışmasında Ermeniler konusunda daha açık ifade etmek gerekirse Taşnak’ın politik amaçlar ve toprak meselesinde açık davranmadığı gerekçesiyle“Rewandiz Grubu” ile Xoybûn’un arasında sorunların çıktığını, Rewandız Grubu’nun Xoybûn dışında kaldığını ve buna rağmen Xoybûn ile Taşnak arasındaki ilişkilere karışmayacaklarına dair angaje yazıyor.

Türkiye’ye Geri Dönen Xoybûn Üyeleri Üzerine Notlar(7)

Xalid Begê Cibrî önderliğinde kurulan “Kürdistan Bağımsızlık Komitesi” yada Kürdler arasında “Azadî Partisi” ve “Erzurum Komitesi” olarakta anılan yapının Güney Kürdistan’da faaliyetleri var.

Şehid Şeyh Said’in kardeşi Şeyh Mehdî 1925 Devriminin yenilgisinden sonra Kuzey Kürdistan’ı terkettikten sonra Azadî Partisi adına Güney Kürdistan’da faaliyet gösteriyor.

Türkiye’ye Geri Dönen Xoybûn Üyeleri Üzerine Notlar(6)

Kürd Ulusal Lıgası-Xoybûn’un saflarında başlayan sorunlara ilişkin bir çok şey yazılabilinir. O dönem Türkiye’ye geri dönen Xoybûn üyelerinin Türk devletiyle yaptıkları öngörüşmeler konusunda elimizde fazla veri yok. Celadet ve Kamuran Bedirxan’ın Türk konsolosluklarıyla yaptıkları ayrı ayrı görüşmelerin belgelerine Fransız kaynakları sayesinde ulaşabiliyoruz. Bu iki görüşme önerisi Türk tarafından geldiğinide bu belgelerden öğrenebiliyoruz. Bugüne kadar Türk kaynakları Bedirxan kardeşlerle yaptıkları görüşmelere ilişkin hiç bir kaynağı yayınlamadılar.

Türkiye’ye Geri Dönen Xoybûn Üyeleri Üzerine Notlar(5)

Kürd Ulusal Lıgası-Xoybûn’un Türk devletinin çıkardığı “aflara”, Kürdlere karşı yapmış olduğu katliamlara ve Kürdleri silaha ve direnişe çağıran bu çağrılara fazla katılacak bir yoktur. Sadece örnek olarak Xoybûn yönetiminin iki açıklamasını yayınladım.

Türkiye’ye Geri Dönen Xoybûn Üyeleri Üzerine Notlar(4)

Türk devlet yetkilileri çeşitli Kürd çevreleriyle ilişkiye geçerek sahte söz ve vadler vererek onları hareketten uzaklaştırmaya çalıştığı bir dönemde Kürd Ulusal Lıgası-Xoybûn’da boş durmuyordu.

Türk devleti Xoybûn’u zayıflatmak ve yapabilirse dağıtmak için elinde bulunan bir dizi imkanlarını seferber etmişti.

Türkiye’ye Geri Dönen Xoybûn Üyeleri Üzerine Notlar(3)

Kürd Ulusal Lıgası-Xoybûn ile Taşnak Partisi ilişkileri daha sonrada Türkiye dönen Xoybûn üyeleri tarafından tartışma konusu yapıldı. Bunlardan biri Dr. Mesud Fanidir. Ailesi 19.yüzyıldan Güney Kürdistan’dan Adana’ya gelip yada getirtilip yerleştiriliyor. Süreç içinde Adana’nın en zengin ve eğitimli ailelerinden biri haline geliyor. Fransızlar, Adana ve çevresini işgal ettikleri zaman Mesud Fanî’yi Cebel-i Bereket yani Osmaniye’ye Mutasarıf yapıyorlar..

Türkiye’ye Geri Dönen Xoybûn Üyeleri Üzerine Notlar(2)

Sayın Yaşar Kaya 20/03/2001 tarihinde Özgür Politik’a da Fehmi Bilal (Liceli Fehmi) ilişkin yazdığı bir makalede ; Milli “Emniyet (bu günkü MİT)'in 1931 yıllarında Ankara'da yayınladığı bir broşürde “ yararlanarak Xoybûn’un Rewandiz sürecine dair bazı bilgiler verdikten sonra,( sözkonusu bilgilerin ciddi bir şekilde değerlendirilmesi gerekir) Xoybûn kuruluş sürecine geliyor ve şöyle yazıyor:

Türkiye’ye Geri Dönen Xoybûn Üyeleri Üzerine Notlar(1)

Yurtdışı Kürdleri Kürdistan’ı işgal eden devletler açısından dönemlere göre çeşitli farklılıklar göstersede hep rahatsızlık konusu oldu.

Özellikle Kürd ulusal davası konusunda aktif olan, Kürdler içinde etkileri olan ve Kürdlerin sessini dünya kamuoyuna ulaştıran kadrolar bu devletler için hep sorun oldu.