İsimleri aynı olup akraba olmayan Kürt aşiret ve kabileler

Bu yazımızda isimleri aynı olupta, akraba olmayan Kürt aşiret ve kabileleri ile bazı aşiretlerin isimlerinin çıkış hikayesini yazacağız. Eksik ve yanlışlarımızı yoruma eklerseniz, değerlendirilecektir.


1: Hesıni, Kurhesıni, Şêxheseni ve Heseni aşiretleri. Hesıni aşireti Êzdi Kürtlerin bir aşireti olup, Serhad bölgesinden Ermenistan ve Gürcistan'a göç etmiştir. Heseni aşireti ise, Müslüman Kürtlerin aşireti olup, en kalabalık olduğu yer, Muş'tur. Birde Van ve İran Kürdistan'ın da yaşayan Kurhesıni ve Şêxheseni aşiretleri farklı aşiretlerdir.

2: Kürt Badılli aşireti ile Türkmen Beğdilli aşireti. Bu iki aşiretin bir olmadığı herkesin malumudur ama, bazı Türk araştırmacılar bilinçli olarak ikisini de Türk olarak yazarlar. Özellikle başta Samsun olmak üzere Karadeniz'e sürgün edilen Badılli Kürtleri üzerinde yoğun bir şekilde çalışılmakta.

3: Moti, Modki ve Boti aşiretleri; Bu üç aşiretin bir olduğu da söylenir.

4: Mılli aşireti ile Urfa merkezli Milan aşiretler konfederasyonu. Mılli Erivan'dan göç edip, Kars ve çevresinde yaşayan bir aşiret, Milan ise bir aşiretler birliğidir.

5: Gawestiyayi; Gawestiyayi bir aşiret yada kabile ismi olmayıp, aşiretlerin konar göçer olduğu dönemlerde öküzleri yorulan ailelere verilen isimdir. Berazi aşireti yaylaları olan Diyadin, Erzurum çevresinden Urfa'ya göç edince, öküzleri yorulup gitmedikleri için bunlara Beraziyê Gawestiyayi denilmiş. Diğer bir Gawestiyayi ise, Badoyi aşiretinden olanlardır. Badoyi aşireti Doğubayazıttan Diyadin'e göç edince, bir kısmının öküzleri yürümeyip, Doğubayazıtta kalınca, onlara Gawestiyayi denilmiş. Bir diğeri de Gawestiyayê Pirebadî'dir; bunlar Diyarbakır'ın kuzeyinden Serhad'a göç edince, bir kısmının öküzleri Muş çevresinde yorulup, orada kalırlar, onlara Pirebadiyê Gawestiyayi denilir. Bu üçü birer örnekti, daha birçok gawestiyayi var.

6: Beg; Beg bir aşiret olmayıp, aşiretler içerisinde liderlik yapan yada ailesinden önemli insanlar çıkan ailelere verilmiş bir isimdir.

7: Qerk - Qerki: Qerki bir aşiret yada kabile ismi olmayıp, aşiretlere liderlik etmiş ailelere verilen bir isimdir. Ama, bu ismi almak için liderliği hakkı ile yapmak gerekir. Kürt tarihi boyunca iki aile tek Qerki ismini alabilmiştir (bilinen). Bunlar; Bıruki ve Redki aşiretleri. Qerkiya Bıruka, Qerkiya Redka.

8: Celali; Tarihte Yozgat çevresinde meydana gelen Celali isyanlarının, Kürt olan Celaliler ile alakası yoktur. Yozgat çevresindeki Celaliler, Türkmenler. Kars ve Ağrı çevresindekiler Kürt.

9: Ağrıdaki Etmaneki ile Malatyadaki Atmankiler aynı aşiret olup, bölgelerin Kürtçe ağızlarına göre isimlendirilmişler.

10: Serhaddaki Haydaran (Heyderi) aşireti ile Dersim'deki Haydaran aşiretinin aynı olduğunu, saha araştırması yapan bir çok araştırmacı belirtir.

11: Torın; Torın bir aşiret ismi olmayıp, bir ünvandır. Kürt aşiretlerinde ailesinden sürekli lider yada askeri anlamda rütbeliler çıkartanlara, torın denilmiş. Heyderi, Heseni, Sipki, Qaski, Redki ve birçok aşirette torın ünvanını almış bir çok aile var; Torına Mala Şero, Torına Mala Sêrxun, Torına Mala Beyro, Torına Mala Kose, Torına Malbatê v.b.

12: Memki ve Memıkan; Redki aşiretinin Memki, Cibran aşiretinin ise Memıkan isimli birer kabileleri var. İsimler benzer olup, akrabalık yoktur. Redki olan Memkiler, dedeleri Meme Gewran'dan dolayı bu ismi almış ve Erivandan Ağrı ve çevresine göç etmiş. Cibran olan Memıkanlar ise, Bingöl ve Varto çevresinde yaşarlar. Ayrıca Badki ve Bıruki aşiretlerinde de Memıki isimli kabile var.

13: Delki ile Delikan. Ağrı köylerine dağılmış olan Delki ile Kilis, Antep ve Efrin Çiyayê Kurmênç bölgelerinde yaşayan Delikan aşireti, aynı aşirettir. Bölge Kürtçe ağızlarına göre telaffuz edilmişler.

14: Azizi, Azizan, Ezizi. Serhad, Botan ve Rojava'da yaşayan Azizi, Ezizi, Azizan, hepsi bir aşiret olup, 1800lü yıllardaki Bedirhan Bey isyanından sonra çeşitli yerlere sürgün edilmişler.

15: Elesori ve Elesorka: Elesori'ler Redki, Elesorka'lar ise Celali'dir. İkisinin ismi de baba isminden gelip, birbirleri ile akrabalıkları yoktur. Elesorka Celalinin bir kabilesi, Elesori ise Redki aşiretinin bir sülalesidir.

16: Şemski ve Şemki; Şemski başlı başına bir aşiret iken, Şemki Celali aşiretinin Saki kabilesine bağlı bir sülaledir. Bir çok defa bu ikisi karıştırılır.

17: Conki ve Cumki; Conki Diyarbakır kökenli bir aşiret iken, Cumki Celali aşiretine bağlı bir kabiledir.

18: Bekıri: Dört tane Bekıri var; Bunlar Batman ve Bitlis çevresinde yaşayan Bekiran aşireti, Sipki aşiretinin Şêxubekıra kolu, Pirebadi aşiretinin Bekıri kolu ve Redki aşiretinin Bekıra kolu. Pirebadi ve Redki olan Bekıriler, isimlerini babalarından almışlar. Redkiler; Mala Bekırê Heci Cıbir, Pirebadiler, Mala Bekırê Şêx Memo.

19: Xelıkan, Xelki; Ağrı, Iğdır ve Maku çevresindeki Xelkiler kendilerine Celali derken, yaklaşık 500 yıl önce İç anadoluya sürgün edilenler kendilerini Reşi olarak tanıtırlar. Ama Reşiler 12ye Kürtçe deh u dudu derken, aynı bölgedeki Xelkiler, Serhaddakiler gibi danzdeh derler. Bu konunun araştırılması lazım.

20: Qeregêç (Karakeçi) bir Kürt aşireti olup, Türklük veya Türkmenlik ile alakası olmayıp, Selçuklular tarafından onlara Kara keçililer denildiği için, bu ismi almışlar. Aşiretin ismi Türkçe olduğu için, Türkler tarafından Türk oldukları iddia edilir ama 1470 yılında Ebubekiri Tihrani tarafından yazılan Kitabı Diyarbekiriya isimli kitapta, Karakeçi aşireti hakkında şunlar yazılır:
“Cihangir Mirza’ya tabi olan Akkeçili ve Karakeçili Kürtlerle Gönlü cemaati onlara göç ettirdi. Cihangir Mirza’nın askerleri savaşmak için yola çıktılar. Uveys Beg yanı sıra Cihangir Mirza da galebe çaldı.”

21: Mırdêsi; Mırdêsi aşireti Adıyaman çevresinde kalabalık ve eski bir aşirettir. Redki aşiretinin Mırdêsa (Mala Siso) sülalesi ise ismini anneden almış, Erivan kökenli bir sülaledir.

22: Ademi, Çıxuri, Çarbavi, Gıravi ve Berjêri isimleri birer aşiret olmayıp, Çıxuri'ler Muş ve Bitlis arasındaki Çıxur bölgesinden çıkmış ailelere verilen isimdir. Berjêri ise; Serhadlılar tarafından daha aşağılardan gelenlere verilen bir isimdir. Ademi ise; alay kurmak için bir kaç aşiretin bir araya gelip, kendilerine verdikleri isimdir. Hz Adem'den geldik manasında, kendilerine Ademi demişler. Çarbavi ise;  1980li yıllarda Ağrı Patnos'ta dört aşiretin seçimi kazanmak için oluşturduğu bir aşiretler güç birliği ismidir. Esasında dört aşiret birbiri ile akraba değiller. Gıravi ise; Van Gölü çevresinden göç etmiş ailelere verilen isimdir. Gırav, Kürtçe olup Türkçe anlamı adadır. Gıravi ise; ada halkı, adalı demektir.

23: Heciya ve Hecidêri: Heciya Redki aşiretinin bir kabilesinin ismidir. Çaldıran Noşara Heciya (Yukarısağmalı) köyü, ismini bu kabileden almıştır. Heciya kabilesinin bir kısmı içinde kilise (Kürtçe dêr) olan bir köye yerleştiğinden, onlara Hecidêri denilmiş. Esasında Heciya ile Hecidêri bir olup, ikisi de Redki aşiretine bağlıdır.

24: Başımi aşireti eskiden kışları Diyarbakır Silvan'ın Boşat köyünde, yazları ise İran'da kalıyormuş. Son olarak Boşat köyünden göç edip Ağrı köylerine göç edince, bir kısmının öküzleri yorulup, Boşat köyünde kalırlar. Onlara Başımiyê Gawestiyayi deniliyor.

25: Kurdki, Elêkurdki ve Qerekurdki; Kurdki başlı başına bir aşiret. Elêkurdki ile Qerekurdki sülaleleri ise, Celali aşiretinin Hesesori kabilesinin birer sülaleleridirler.

26: Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Zelani'ler, Malatya'daki Zilan'lar ile Serhad'daki Zilan'lar, aynı kökenden gelirler. 5200 yıllık yazılı tarihi olan Zilan'dan çıkan bazı büyük aşiretler şunlardır (Mela Mahmudê Bazidi ve Aleksander Jaba'ya göre - 1856); Gelturi, Cemaldini, Dılxêri, Bıruki, Sıwêdi, Delki, Pirexali, Mamzêdi, Redki, Kurdki. Günümüzde bu aşiretlerden sadece Redki aşireti yaşlıları, aşiretlerini tanıtırken kendilerine "Zilli" derler. Buda asıl Zilli'lerin, Redkiler olduğunu gösteriyor (araştırılması lazım).

27: Mamedya ve Mamedka; Mamedya Urmiye çevresinde yaşayan başlı başına bir aşiret, Mamedka ise, Celali aşiretinin Saki koluna bağlı bir sülaledir.

28: Kotoya ve Qotaya; Kotoya başlı başına bir aşiret, Qotaya ise Celali aşiretinin bir kabilesidir.

29: Reşya ve Reşka; ikisi iki farklı aşirettir. Büyük bir aşiret olan Reşya aşiretine bazı bölgelerde Reşi de deniliyor.

30: Çipreşa ve Çuxreşa; ikisi de eski Sovyet ülkerinde yaşayan iki farklı aşirettir.

31: İsoya, İski, İsedızi; Üçü üç farklı aşirettir.

32: Mıkoya, Mıxayla ve Mıkayila; Üçü, üç farklı aşirettir.

33: Seyida ve Seyidki: Seyidki aşireti Zilan Deresinde yaşayan bir aşiret, Seyida ise Heseni aşiretine bağlı bir kabiledir.

34: Sorka, Sori ve Hesesori. Sorka eski sovyet ülkerinde yaşayan bir aşiret. Sori ve Hesesori ise Celali aşiretinin kabileleri.

35: Mendıka ve Qendıka: Mendıka eski sovyet ülkelerinde yaşayan bir aşiret, Qendıka ise Celali'nin bir sülalesi.

36: Hemzêya ve Hemdıka; Hemzêya eski sovyet ülkerinde yaşayan bir aşiret. Hemzıka ise Heyderi aşiretinin bir kabilesi.

37: Badki ve Budki: İkisi, iki farklı aşirettir.

38: Güney Kürdistan Süleymaniye'de ve Ağrı Diyadin'de yaşayan Badoyi'ler aynıdır. Badoyê Sılêmanê bav êzdi (Badoyi aşireti) ve Şemsê Sılêmanê bav êzdi (Şemski aşireti) kardeşler. Badoyi aşiretinin başlıca iki kolu; Çomoyi ve Hesoyi. Süleymaniye merkezli Kakuyi Devletinin Sılêmanê bav êzdinin babası tarafından kurulduğu söylenir. Badoyi'nin alt kolları; Çomoyi, Hesoyi, Romoyi  Evdiemeri ve Keloyi. Ağrıda bav êzdi yerine, bazen babızin de deniliyor.

39: Ağrı Doğubayazıt, Dersim ve Kırıkkale çevresinde yaşayan Keçeli'lerin (Keçala) tamamı bir aşiret olup, Kürt isyanlarına katıldıkları gerekçesiyle Kırıkkale ve çevresine sürgün edilenler Türkleşmişler.

40: Pazuki, Bezıki, Pazıki ve Beski, aynı aşirettir. Bölge Kürtçe ağızlarına göre farklı şekillerde telaffuz edilir. Osmanlı arşiv belgerine göre en eski ismi Beski'dir.

41: Hudi, Didi ve Didan. Üçü aynı aşiret olup, bölge Kürtçe ağızlarına göre farklı şekillerde telaffuz edilir.

42: Şabak, Şavak, Şıkak. Üçü aynı aşiret olup, Urmiye çevresinde Şıkak, Malatya ve Dersim bölgelerinde ise Şıkak ve Şavak olarak telaffuz edilir.

43: Sinan, Sinemılli ve Sinamıni. Üçü tek aşiret olup, bölge Kürtçe ağızlarına göre farklı şekillerde telaffuz edilirler.

44: Hecibani, Hızbani, Hadhabani. Üçü tek aşiret olup, bölgelere göre farklı şekillerde telaffuz edilir. Yoğunluk olarak Kayseri çevresinde yaşayan Kürtlerdir.

45: Xelikan, Xelki: Xelki yada Xelıkan, Iğdır, Ağrı, Maku çevresinde yaşayan Xelkiler (Xelıkan), kendilerini Celali aşiretinin üç ana kolundan biri olarak tanımlarlar  (İçanadolu'da kendilerini Reşi olarak tanımlarlar). Aynı isimli Sipki aşiretinin de küçük bir kabilesi vardır.

46: Muştaki Aliki, Siirtteki Alikan ile aynı aşirettir. Bölge Kürtçe ağızlarına göre farklı şekillerde telaffuz edilirler.

47: Kars Susuz çevresinde yaşayan Xalıdi aşireti ileri gelenlerinin anlatımına göre; kendileri aslen Arap olup, Redkan aşireti içerisinde Kürtleşmişlerdir. Dicle ve Fırat vadisinden göç eden Redkan aşireti, İslamı yaymak amacıyla Kafkasya'ya göç eder. Göç ederken de kendileri ile beraber Xalıdileri getirip, korumaları altına alırlar. Ve zamanla içlerinde Kürtleşirler. Redkan aşireti, Gürcistan, Ermenistan sınırlarının en kuzey bölgelerine kadar yayılmış bir Kürt aşiretidir.

48: Badoyi'lerin iki kesim olduğu söylenir. Biri; Doğubayazıt giden Saki kökenli Badoyiler. Diğeri de; Çomoyi, Hesoyi, Ebdiemeri ve Keloyi olan Badoyiler. Diyadin'de Badoyi olduğunu söyleyen bazı köylerin, köken olarak Saki oldukları biliniyor.

Murat Fidan