20 Temmuz 2010 Salı

AĞRI YÖRESİ - HALKOYUNLARI


Ağrı'da oynanan halk oyunlarının tümüne Gevent ve Bar denilmektedir. Bar hepimizin bildiği gibi davul veya davulun sapına verilen isimdir. Gevent ise iki kelimenin oluşumudur 'ge' ezgi söylemek 'vent' beraberlik anlamına gelir. Gevent'in tam karşılığı ise beraber ezgi söyleyerek ritmik hareketlerle oynanan oyun demektir.
Oyunlar genellikle Alacadizi veya tek erkek, tek kadın topluluğu halinde oynanmakta olup, sağ elinde mendille topluluğun başında oynanan 'sergevent' veya barbaşı solundakine koltuk altı, topluluğun sonunda sol elinde mendille oynayan kişiye kuyruk sonu anlamına gelen Poççik adı verilir. Ponçik ile barbaşı arasında oynayan kişilerin tümüne kelleler denilmektedir. Ağrı'da oynanan oyunların hemen hemen hepsinin en az bir tane olmak üzere birçok ezgisi vardır. Ezgiler genellikle 'Dengbej' adı verilen kişiler söyler Söylenen ezgileri topluluklar değberji dinledikten sonra tekrarlar. Ezgi çoğunlukla aynı kalıp, sözler değişir, güfteler irticalı olarak düzenlenmektedir. Oyunlara eşlik eden çalgılar şunlardır. Davul, zurna, tulum, dilli kaval, erdeği, erebani, bağlama.Yörede oynanan oyunlardan bazılarının isimleri şöyle sıralanabilir. Çoban elo , Koçaklama, Atabarı, lorke, Yüksel barı, Çevrek, Tillera, Sallama(Hamnime toriva) Ömer ağa, Nare, Hane, Gerse, Laççi, Koççeri, Kaz kaz, Üçüyük, Zeyno, Pembure, Çimen-i çiçek, Mes***o, Meyriko, Çap, Gelin gel bere, Köylü kızı Koffi, Sarma Romane, Nazey, bunun yanısıra ilimizde görülen seyirlik oyunlardan Suke saram kesegeri, Robi Pezgegür gibi.

AĞRI YÖRESİ - KADIN GİYSİLERİKOFFİ - VALA Başa geçirilen fesimsi bir tepeliğe yörede koffi adı verilir. Koffi'nin üzeri kırmızı çuha veya keçe ile kaplıdır. Bu kumaşın üstüne kilim deseni işlenmiş boncuk veya gümüş tas geçirilir.Alına gelen taraf altın veya gümüş paralarla süslenir. Koffi kafaya tam geçirilmez, düşmemesi için çene altından lastik veya iple tutturulur. Koffi ' yi genç kızlar ancak gelin olduktan sonra takarlar. Gelin olmadan önce altınsız, boncuksuz sade bir fes takarlar. Koffi 'nin üzeri renkli valalarla sarılır. Yörede ayrıca sağri, laçek, yazma ve yemenide kullanılır. Valaların sayısı aşiretlere göre değişmektedir. 1-7 valaya kadar koffni' nin çevresi sarılmaktadır.
KIRTÖKE Önü kopça ve düğme ile tutturulan , geniş dik ve uzun kollu , boyu bele kadar uzanan pileli , etrafı biyelerle süslü olan bir nevi cekettir . Kadife veya divitin kumaştan yapılmaktadır. İçi astarlıdır. Kırtuşke giyilmediği zaman, yün hırka veya işlemeli yelek giyilmekte kollarda bileklerden dirseklere kadar uzanan kolçak adı verilen kirlenmesini önleyen bir giysi takılmaktadır.
DERE Ayrıca entari ismi ile bilinen bütün bir giysidir . Belden yukarısı dar ve kapalıdır. Bu da Kırtüşke gibi kopça ve düğme ile tutturulur. Uzun kollu olup belden aşağısı geniş ve çift etekli olur . Etekler ayak bilekleri ile diz arasında purikli ( pileli ) ve üzeri kaytanla işlenmiştir. Kadife divitin , basma ve beyaz renkli olanlarda patiska ile ipekli kumaştan yapılmaktadır.
İÇLİK Entarinin altına giyilen uzun veya yarım kollu yaka kısmı çok az açık ve düğmeli kapalı bir giysidir. Boyu dizin biraz altında veya altındadır. Basma veya pazenden yapılan işliğe yörede KIRAS 'ta denilmektedir.
MEZER Entarinin üzerine belden düğmelemek şartıyla takılan peştemallara mezer denilmektedir. Basma ve pazen kumaşından yapılmakta ve renkleri çeşitli olmaktadır . Entari gibi purik ve kaytanla süslüdür.
DERPİ Basma veya pazenden yapılan paça kısmı manşetli ve düğmeli olan bir şalvar çeşitidir. Derbi denilmesi ayıp sayıldığından bu giysiye genellikle HEVALKIRAS denilmektedir. Kırasın yani iç gömleğinin arkadaşı anlamına gelmektedir.
ŞAL KUŞAK Yörede PIST adını alan şal kuşak dört köşe olup etrafı püsküllüdür. Bele arkadan sarkacak şekilde bağlanır. Son 25-30 yılda ihtiyar kadınlarda görülmektedir. Gençler ise altın veya gümüş kemerlerle deriden yapılan palaskaları takmaktadırlar.
ÇORAP Dize kadar gelen yün çoraplara GERA adı verilir. Boğaz, burun ve topuk kısımları renkli ve desenlidir. Diğer kısımları ise koyun yününün doğal rengidir.
ÇARIK Sığır güderken . Süte konup vurulduktan sonra herkes tarafından yapılabilir. Hafiftir. En fazla bir hafta gider. Çarık bu gün hemen hemen tarihe karışmış durumdadır. Onun yerini plastik ve lastik ayakkabılarla kunduralar almıştır.
AKSESUAR VE TAKILAR Ağrı' lı kadınların kollarını geniş yüzlü gümüş bileziklerin yanı sıra boncuk bilezikler süsler. Elleri kınalı olup parmaklarında gümüş yüzükler bulunur. Saçları özel bir biçimde yapılır. Uzun saçlar 20-30 tane saç örgüsü ile örülür. Bu örülen her parçaya GULİ adı verilir . Gulilerin tümüne ÖRÜK denilmekte olup, ÇEVREŞİN adı verilen boncuklarla süslenmektedir. Boyunlarını boncuk arasına dizilen altınlar süsler. Buna yörede GERDANEZER denilir.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder